Lourougwé

Répiblik Oryantal di Lourougwé República Oriental del Uruguay (es)
Lanng ofisyèl	Èspangnòl
Kapital	Montevideo
Siperfisi total	176 220 km²
Jantilé	Ourougwéyen
Popilasyon total	3 360 148 zab. (2017)

Lourougwé, an fòrm lonng répiblik oryantal di Lourougwé, an èspangnòl Uruguay ké República Oriental del Uruguay, sa roun péy di Lanmérik di Sid ki sitchwé o sid di Brézil é à lès-a di Larjantin-an, don li sa séparé pa flòv Lourougwé-a ki li bay so non. Lourougwé ganyen roun sipèrfisi total di 176 220 km2 pou roun popilasyon di 3 477 770 zabitan.

Lanng nasyonnal-a sa èspangnòl-a latino-anmériken. Nò-a di péy sa fòrtman enfliyansé pa potidjé-a. Dayò à frontchè-a ké Brézil-a, lokal-ya ka palé potgnòl (oben potignòl) frontalyé, mélanj di potidjé é di kastiyan. Lourougwé bay of potidjé oun èstati égal à èspangnòl/kastiyan annan so sistenm édikatif lonng-an di frontchè nò-a ké Brézil-a. Annan rès-a di péy, li sa ansengnen kou roun matchè obligatwè à pati di 6e kolèj/6e lannen primèr.

Listwè

Péryòd kòlonnyal ké lendépandans

Sèrman-an dé « Trant-trwè Oryantal », révolisyonnèr ourougwéyen.

Listwè di sa péy ka koumansé réyèlman ké sa-a dé Gwaranni é dé Charrúas. Sa dannyé té groupman-an ki pli nonbré é pi òrgannizé-a. Jijé inasimilab, yé anniyilasyon te désidé enpé apré déklarasyon-an di lendépandans di péy bò'd 1830. An 1516, Èspangnòl-ya ka dékouvri téritwè-a mé ka délésé li o dépa di fè di féblès-a di so rousours natirèl. Ménas-a ki kozé pa lèspansyon-an dé Potidjé té ka kondjwi Conquistadores à édifyé lavi-a ki fòrtifyé di Montevideo an 1726 é à kòlonnizé péy-a.

Koumansman-an di xixe syèk wè lémèrjans-a di mouvman endépandantis enpé toupatou an Lanmérik di Sid, menm atè Lourougwé (ki déziyen alò anba non-an di Banda Oriental, ki-lé-di « Réjyon oryantal »). Ant 1811 ké 1817, léro nasyonnal-a di lendépandans-a, José Gervasio Artigas, ka òrgannizé Oryantal-ya annan lòbjègtif-a di òbténi lendépandans-a dé Provincias Unidas del Rio de la Plata(atchwèlman, roun bon pati di Larjantin-an ké Lourougwé-a).

Pròspérité ékonnonmik ké kriz

Ant 1839 ké 1851, Lourougwé ka konnèt roun lagèr sivil ki nonmen « Gran Lagèr » pannan lakèl Kolorado-ya, partizan di Fructuoso Rivera, ké Blancos, partizan di Manuel Oribe, ki apiyé pa Larjantin ki ka afronté yé kò, ké lèd-a di volontèr étranjé don Lalig italyen ki koumandé pa Garibaldi. Kolorado-ya ka fini pa anpòrté li. An finisman-an di syèk, péy-a ka partisipé à lagèr di Trip-Alyans contre le Paraguay.

Jéyografi

Kart di Lourougwé.

Zimaj satélitèr di Lourougwé.

Lourougwé ka sitchwé so kò annan kontinwité jéyografik-a di Pampa arjantin, ki-lé-di ki péy-a sa prensipalman konstitchwé di gran plenn. Nou ka trouvé osi dé montangn di fèb laltitid mé tré èskarpé, kou Cuchilla de Haedo ké Cuchilla Grande (en). Pwen kilminan di péy sa Cerro Catedral (Kolin Katédral) ké so 514 m. Présipitasyon-yan sa an jénéral konstan o kour di lannen, sa ki pa ka anpéché dé péryòd di séchrès oben, o kontrèr, dé lapli tré abondan (soulon lannen-yan).

Lidrografi

Lourougwé sa sèl péy-a sid-anmériken ki ka trouvé so kò konplètman annan zonn-an ki tanpéré. Labsans-a di enpòrtan sistenm jéyografik orografik ka kontribiyé à sa ki varyasyon-yan di tanpératir, di présipitasyon ké ròt paranmèt swé fèb.

Frontchè

• 985 km ké Brézil-a
• 579 km ké Larjantin-an
• 660 km di lakot

Kiltir

Lavi kiltirèl di Lourougwé ka épannwi so kò annan plizyò gran donmenn, don lapentir (avec Juan Manuel Blanes ké Pedro Figari), èskiltir (avec José Belloni) ké lanmizik ké lanmizik ké candombé ké tango (ké Jaime Roos é Jorge Drexler). Markò-palò-yan sa José Enrique Rodó, Horacio Quiroga, Juan Carlos Onetti, Mario Benedetti, Eduardo Galeano, Jorge Majfud ké Ricardo Paseyro.

Kòd

Lourougwé gen pou kòd :

• CX, soulon lis-a dé préfigs OACI di limatrikilasyon dé laéronnèf ;
• ROU, soulon lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik ;
• SU, soulon lis-a dé préfigs dé kòd OACI dé laéropò ;
• URU, soulon lis-a dé kòd péy di CIO ;
• URY, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), kòd alpha-3 ;
• URY, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-3 ;
• UY, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), kòd alpha-2 ;
• UY, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-2.