Mègsik
| Létazini mègsiken Estados Unidos Mexicanos (es) | |
|---|---|
|
|
| |
| Lanng ofisyèl | Pyès ; èspangnòl-a(lanng ofisyèl de facto) ké lanng endijenn-yan ganyen èstati-a di « lanng nasyonnal » |
| Kapital | Mègsiko |
| Siperfisi total | 1 964 375 km² |
| Jantilé | Mègsiken |
| Popilasyon total | 124 574 795 zab. (2017) |
Mègsik, an fòrm lonng Létazini mégsiken, an èspangnòl México é Estados Unidos Mexicanos, sa roun péy ki sitchwé annan pati méridjonnal-a di Lanmérik di Nò.
Mègsik-a sa manm di Lakò di lib-échanj nò-anmériken (ALENA, oben « TLCAN » an èspangnòl, « NAFTA » an annglé).
Délimité o sid pa Gwatémala ké Béliz, é o nò pa Létazini di Lanmérik, li sa bòdé à lès pa gòlf di Mègsik ké lanmè dé Karayb épi à lwès-a pa loséyan Pasifik. A katòrzyenm péy-a an sipèrfisi, ki ka avwézinen 2 milyon di km2.
Tòponnimi
chanjé
Dipi anvan lendépandans-a di vis-rwèyèlté di Nouvèl-Lèspagn, i té désidé ki péy-a té ké pran non-an di so kapital, Mègsiko. Litilizasyon-an di sa tòponnim ka roumonté an finisman di lépòk préyispannik (pòsklasik tardif), koté Nahuas (é pli partikilyèrman endijenn-yan di sité, Mègsika-ya). I té alò akolé o tòponnim Tenochtitlan.
Listwè
chanjéLépòk kòlonnyal
chanjé
An 1519, konkistadò-ya, ki alyé ké patché tribi ennmi dé aztèk don Tlaxcaltèk-ya é ki kondjwi pa Hernán Cortés, ka lansé so kò à konkèt-a di Lanpir aztèk, ki édé an sa pa sipéryoté é kalité di yé zarm é di yé tagtik di konba, mé osi sipéryorité nimérik-a di yé alyé endijenn. 13 out 1521, finisman-an di syèj di Tenochtitlan ka siyen vigtwè-a dé Èspangnòl ké finisman-an di lanpir aztèk.
Lépòk kontanporen
chanjé
À lanmò d'Obregon, Plutarco Elías Calles ka divink le Jefe maximo de la Revolución. An mars 1929, li ka fondé Pati nasyonnal revolisyonnèr annan lòbjègtif-a di kontrolé é di véyé divèr kouran politik-ya é ka nonmen li-menm so kò an kabèch di sa pati. Annan lòbjègtif-a di évité de djopopo ant jénéral, li ka fè nonmen prézidan di Répiblik-a roun sivil Emilio Portes Gil pou péryòd-a di 1928 à 1930. Calles té divèt lité kont roun konjirasyon2di militèr obregonnis ki mennen pa José Gonzalo Escobar (es) ki ékarté di pouvwè ki nonmen « plan di Hermosillo ».
Jéyografi
chanjé
Mègsik-a sa roun péy ki sitchwé an Lanmérik di Nò. I ka patajé dé frontchè térès ké Létazini-ya (3 152 km) o nò é ké Béliz (193 km) epi Gwatémala (956 km) o sid.
Li ka posédé rounlo fasad maritim (11 122 km) notanman ké loséyan Pasifik ké gòlf di Kalifòrni (7 828 km) à Lwès é ké lanmè dé Karayb ké gòlf di Mègsik (3 294 km) à Lès.
Sipèrfisi total-a di péy sa di 1 964 375 km2 an enkliyan 5 127 km2 di zilé ; zilé mègsiken-yan ka sitchwé yé kò annan loséyan Pasifik-a (don pli gran-an sa Zilé Cedros), gòlf di Kalifòrni (don pli gran-yan sa zilé-ya Tiburón é Ángel de la Guarda), lanmè dé Karayb (don pli gran-an sa Cozumel) ké gòlf-a di Mègsik.
Kiltir
chanjéÈspò
chanjé
Èspò-ya annan lakèl Mègsiken-yan te konnèt oun rélatif sigsé entèrnasyonnal sa bògs ké foutbòl. A èspò-ya ki pi popilèr-ya di péy.
Mègsik-a té akéyi Jé olenpik-ya di lété di 1968, ensi ki 2 koup di monn di foutbòl, an 1970 é an 1986.
Èspò nasyonnal sa roun Èspò ékès ki aplé « charrería », mé pi popilèr-a sa foutbòl-a, jis apré ka vini bésbòl-a asou lakot atlantik-a. Prensipal lékip-ya di foutbòl Tigres UANL, Club América, Club de Fútbol Monterrey, Club Deportivo Guadalajara, Cruz Azul Fútbol Club, Club Universidad Nacional, Club de Fútbol Atlas et Deportivo Toluca Fútbol Club.
Kòd
chanjéMègsik-a gen pou kòd :
- MEX, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), kòd alpha-3,
- MEX, soulon lis-a dé kòd péy di CIO,
- MEX, soulon lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik,
- MEX, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-3,
- MM, soulon lis-a dé préfigs dé kòd OACI dé laéropò,
- MX, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an,
- MX, soulon nòrm-an ISO 3166-1, kòd alpha-2 (lis dé kòd péy),
- .mx, soulon lis-a dé Entèrnèt TLD(donmenn di pronmyé nivèl),
- XA, soulon lis-a dé préfigs OACI di limatrikilasyon dé laéronnèf,