Mègsik
| Létazini mègsiken Estados Unidos Mexicanos (es) | |
|---|---|
|
|
| |
| Lanng ofisyèl | Pyès ; èspangnòl-a(lanng ofisyèl de facto) ké lanng endijenn-yan ganyen èstati-a di « lanng nasyonnal » |
| Kapital | Mègsiko |
| Siperfisi total | 1 964 375 km² |
| Jantilé | Mègsiken |
| Popilasyon total | 124 574 795 zab. (2017) |
Mègsik, an fòrm lonng Létazini mégsiken, an èspangnòl México é Estados Unidos Mexicanos, sa roun péy ki sitchwé annan pati méridjonnal-a di Lanmérik di Nò.
Mègsik-a sa manm di Lakò di lib-échanj nò-anmériken (ALENA, oben « TLCAN » an èspangnòl, « NAFTA » an annglé).
Délimité o sid pa Gwatémala ké Béliz, é o nò pa Létazini di Lanmérik, li sa bòdé à lès pa gòlf di Mègsik ké lanmè dé Karayb épi à lwès-a pa loséyan Pasifik. A katòrzyenm péy-a an sipèrfisi, ki ka avwézinen 2 milyon di km2.
Tòponnimi chanjé
Dipi anvan lendépandans-a di vis-rwèyèlté di Nouvèl-Lèspagn, i té désidé ki péy-a té ké pran non-an di so kapital, Mègsiko. Litilizasyon-an di sa tòponnim ka roumonté an finisman di lépòk préyispannik (pòsklasik tardif), koté Nahuas (é pli partikilyèrman endijenn-yan di sité, Mègsika-ya). I té alò akolé o tòponnim Tenochtitlan.
Listwè chanjé
Lépòk kòlonnyal chanjé
An 1519, konkistadò-ya, ki alyé ké patché tribi ennmi dé aztèk don Tlaxcaltèk-ya é ki kondjwi pa Hernán Cortés, ka lansé so kò à konkèt-a di Lanpir aztèk, ki édé an sa pa sipéryoté é kalité di yé zarm é di yé tagtik di konba, mé osi sipéryorité nimérik-a di yé alyé endijenn. 13 out 1521, finisman-an di syèj di Tenochtitlan ka siyen vigtwè-a dé Èspangnòl ké finisman-an di lanpir aztèk.
Lépòk kontanporen chanjé
À lanmò d'Obregon, Plutarco Elías Calles ka divink le Jefe maximo de la Revolución. An mars 1929, li ka fondé Pati nasyonnal revolisyonnèr annan lòbjègtif-a di kontrolé é di véyé divèr kouran politik-ya é ka nonmen li-menm so kò an kabèch di sa pati. Annan lòbjègtif-a di évité de djopopo ant jénéral, li ka fè nonmen prézidan di Répiblik-a roun sivil Emilio Portes Gil pou péryòd-a di 1928 à 1930. Calles té divèt lité kont roun konjirasyon2di militèr obregonnis ki mennen pa José Gonzalo Escobar (es) ki ékarté di pouvwè ki nonmen « plan di Hermosillo ».
Jéyografi chanjé
Mègsik-a sa roun péy ki sitchwé an Lanmérik di Nò. I ka patajé dé frontchè térès ké Létazini-ya (3 152 km) o nò é ké Béliz (193 km) epi Gwatémala (956 km) o sid.
Li ka posédé rounlo fasad maritim (11 122 km) notanman ké loséyan Pasifik ké gòlf di Kalifòrni (7 828 km) à Lwès é ké lanmè dé Karayb ké gòlf di Mègsik (3 294 km) à Lès.
Sipèrfisi total-a di péy sa di 1 964 375 km2 an enkliyan 5 127 km2 di zilé ; zilé mègsiken-yan ka sitchwé yé kò annan loséyan Pasifik-a (don pli gran-an sa Zilé Cedros), gòlf di Kalifòrni (don pli gran-yan sa zilé-ya Tiburón é Ángel de la Guarda), lanmè dé Karayb (don pli gran-an sa Cozumel) ké gòlf-a di Mègsik.
Kiltir chanjé
Èspò chanjé
Èspò-ya annan lakèl Mègsiken-yan te konnèt oun rélatif sigsé entèrnasyonnal sa bògs ké foutbòl. A èspò-ya ki pi popilèr-ya di péy.
Mègsik-a té akéyi Jé olenpik-ya di lété di 1968, ensi ki 2 koup di monn di foutbòl, an 1970 é an 1986.
Èspò nasyonnal sa roun Èspò ékès ki aplé « charrería », mé pi popilèr-a sa foutbòl-a, jis apré ka vini bésbòl-a asou lakot atlantik-a. Prensipal lékip-ya di foutbòl Tigres UANL, Club América, Club de Fútbol Monterrey, Club Deportivo Guadalajara, Cruz Azul Fútbol Club, Club Universidad Nacional, Club de Fútbol Atlas et Deportivo Toluca Fútbol Club.
Kòd chanjé
Mègsik-a gen pou kòd :
- MEX, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), kòd alpha-3,
- MEX, soulon lis-a dé kòd péy di CIO,
- MEX, soulon lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik,
- MEX, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-3,
- MM, soulon lis-a dé préfigs dé kòd OACI dé laéropò,
- MX, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an,
- MX, soulon nòrm-an ISO 3166-1, kòd alpha-2 (lis dé kòd péy),
- .mx, soulon lis-a dé Entèrnèt TLD(donmenn di pronmyé nivèl),
- XA, soulon lis-a dé préfigs OACI di limatrikilasyon dé laéronnèf,