Loséyan Pasifik

Loséyan Pasifik sa loséyan ki pli vas-a di glòb térès. Pasifik-a ka fè pati di loséyan mondjal-a é li ka konpòrté Dé loséyan : Pasifik nò-a ké Pasifik sid-a. Pasifik-a ka étann sokò asou roun sirfas di 166 241 700 km2, swé anviron roun tchè di sirfas total-a di Latè-a. Li ka konprann Loséyanni annan so totalité ké tchèk ròt zilé ké larchipèl ki ka fè tradisyonnèlman pati di Lazi (Japon, Filipin, Insulinde). Li sa antouré pa Lazi, Lostrali, Lanmérik ké kontinan Antargtik-a. Lign-an pou chanjman di dat ka travèrsé li òbò di 180e méridjen.

Kart di loséyan Pasifik-a.

Jéyografi chanjé

Lokalizasyon ké limit chanjé

Lilistrasyon-an ki annan ankadré-a di sa artik ka montré loséyan Pasifik-a asou roun plannisfè : Pasifik-a sa patajé an nò ké sid, swivan lékwatò-a. Lòrgannizasyon idrografik entèrnasyonnal (LIE) ka dékoupé loséyan Pasifik an lanmè, gòlf ké détrwè. Limit-ya ki LIE ka bay pou loséyan Pasifik nò ké Pasifik sid ka èskli lanmè-ya ki konprann annan chaken di yé.

So kod di lanréjisman nimérik di Lòrgannizasyon idrografik entèrnasyonnal sa « C », é so lidantikasyon annan "Limit dé loséyan é dé lanmè" sa « (57) ké (61) » ; so non fransé annan nonmanklatir-a di lèspas maritim-yan di Konséy nasyonnal di lenfòrmasyon jéyografik-a sa « Loséyan Pasifik ».

Dèskripsyon chanjé

 
Kart di sentou-a difé di Pasifik.

A annan loséyan Pasifik-a ki ka trouvé yékò fos-ya ki pli profon-yan di Latè-a, ké dé profondò ki ka dépasé 10 000 mèt annan fos-ya di Kouril-ya, di Maryann é di Filipin-yan. Li ka konpòrté égalman patché résif koralyen don zilé Christmas, ki pli étandou-a ké pli ansyen latòl di monn.

Loséyan Pasifik-a sa parkouri pa plizyò dòrsal ki ka fòrmen pafwè an sirfas tchèk larchipèl linéyèr. Li ka kontni tchèk chenn di mon sibmaren ki fòrmen pa tchèk pwen cho, don chenn sibmaren Away-Lanprò ké chenn sibmaren Louisville.

Li sa antouré pa sentou-a difé é ka konnèt rounlo tranmman di latè. Lòské li ka prodjwi sokò annan loséyan-an, sa dannyé-ya ka provoké tchèk tsounanmi (radmaré). Ant 1900 é 2004, 796 tsounanmi té òbsèrvé annan loséyan Pasifik-a, é 17 % di yé gen lyé bò di Japon. Oun sant entèrnasyonnal di lalèrt, Pacific Tsunami Warning Center, sa charjé di lòbsèrvasyon-an é di lalèrt-a asou sa fénomenn-yan.

Klimatoloji chanjé

 
Kouché di solé asou loséyan Pasifik-a wè di Èstasyon èspasyal entèrnasyonnal-a ; fòrm karagtéristik-a tchèk kimilonnimbis sa osi vizib.

Nou ka routrouvé annan Pasifik-a tchèk sistenm météyorolojik ki simi pèrmannan kou antisiklonn-yan di zilé-a di Pak é di Away ensi ki déprésyon-yan dé Aléousyen ki sa réflè di sirkilasyon atmosférik jénéral-a. So vas basen sa régilyèrman travèrsé pa pli gran nonm-an di siklonn tropikal di tout basen oséyannik-ya. Yé nonmen louragan annan lès-a, tifon bò nòlwès-a é siklonn épi bò sid lwès.

Bò'd lékwatò-a, nou ka routrouvé zonn-an di konvèrjans entèrtropikal ké zalizé-ya don pozisyon-an ka chanjé ké sézon-yan, ki ka jwé roun tré gran ròl asou plivyonmétri di réjyon tropikal-a ké navigasyon maritim-an.

Listwè chanjé

 
Descriptio Maris Pacifici pa Ortelius (1589), oun di pronmyé kart ki enprimen di loséyan Pasifik-a ; wè osi plannisfè-a di Waldseemüller (1507).

Pronmyé osyéannyen-yan ki dékouvri é péplé zilé-ya di Pasifik i té gen 45 000 lannen té vini an vwélyé.

Osyéannyen-yan ka métrizé vwélyé-ya, piròg ké katanmanran ké vwèl ki té ganyen partikilarité-a di pouvé roumonté òbò van (di déplasé sokò pa fas ké van men bò'd sègtò-a di koté ki li ka vini). Sa lavantaj tègnik désizif pa rapò ké vwélyé ògsidantal, ki rivé byen plita, ki pa té pouvé navigé ki ké pòrtan (van-an ki ka vini di sègtò di dèyè ka pousé bato-a), ki té ka pèrmèt yé di èsploré lanmè-a di roun fason sistématik é partikilyèrman éfikas : ki ka pati di roun zilé, ki ka louvwéyé rapidman fas ké van asou tchèk santenn di mayls, yé té ka balé pa di larj lasé roun téritwè byen pli vas ki roun bi vwélyé ki ka trasé roun lign dirèk ki dépendan di dirègsyon-an di van. Osyéannyen-yan ka fini pa dékouvri roun apré ròt tchèk latòl ki miniskil jouk dannyé-a, an mitan loséyan Pasifik-a, pi gran-an di monn. Yé ka péplé lantman é ka dévlopé roun kiltir orijinal annan chak tizilé ki abité men ki nouri, kontrèrman ké lidé ki rousouvwè, pa tchèk léchanj ki pèrmannan épi valò souvan koumen.

Ségon Lagèr mondjal chanjé

Jéyochimi chanjé

An roun mwè an 2007, soulon roun lòbsèrvasyon (Odelle Hadley), 30 000 tonn di partikil di suie rivé atè Lanmérik Nò. Lorijin-an di sa niyaj ka provni pou trwè kar-ya di popilasyon chinwè ké endjen.

Lanvironnman chanjé

Fonn ké Flòr chanjé

Parmi èspésifitè-ya di Pasifik nòlès ka figiré fèt-a ki li ka abrité òkò tchèk vas résif di zéponj.

Problenm anvironnmantal chanjé

Tchèk débri plastik di provnans mondjal ka poliyé ansanm-an di loséyan ; pou sa ki annan loséyan Pasifik-a, yé ka vini notanman di Lazi é di Létazini-ya.

Protègsyon di lanvironnman-an chanjé

I ka ègzisté tchèk larèlmantasyon nasyonnal ké entèrnasyonnal, ensi ki diféran klasman di sèrten zonn tankou lè maren-yan ki protéjé, tchèk rézèrv di Byosfè ké Park natirèl maren...

Nòt ké référans chanjé

Wè osi chanjé