Lanmérik laten

Lanmérik laten-an (èspangnòl : América Latina oben Latino américa ; potidjé : América Latina) sa jénéralman défini kou parti di Lanmérik annan lakèl péy-ya gen pou lanng ofisyèl dé lanng ronman, ki-lé-di dérivé di laten (èspangnòl, potidjé ké fransé). Lanmérik laten ka anglobé ensi Lanmérik ispannik-a, sèrten zilé dé Karayb, ensi ki kazi-totalité di Lanmérik di Sid é di Lanmérik santral. Byen ki fransé-a sa roun lanng ronman, téritwè-ya ki gen kou lanng ofisyèl fransé-a sa an jénéral pa rétni pou défini Lanmérik laten, jénéralman konsidéré kou fòrmen dé sèl péy endépandan don lanng ofisyèl-ya sa ronman ; kidonk « Lanmérik ispannik » an ajoutan Brézil, é pafwè Ayti, menm Puerto Rico oben Béliz.

Kou Lanmérik di Nò-a, popilasyon-an di Lanmérik laten sa étnikman divèrsifyé. Rélijyon-an ki prédonminant an Lanmérik laten sa kristchannism-an, prensipalman katolisism-an. Lanmérik laten-an gen roun sipèrfisi di anviron 20 010 600 km2, swé pli di 3,9 % di sirfas-a di Latè, ké 13,5 % di so sirfas émèrjé. An 2012, so popilasyon sa èstimen à pli di 600 milyon di zabitan.

Lorijin di lèsprésyon-an

Étimoloji ké aparisyon di lidé-a di Lanmérik laten

Batay-a di Puebla, 5 mè 1862, lò di Léspédisyon di Mègsik.

Lèsprésyon « Lanmérik laten » té itilizé pou pronmyé fwè-a pa powèt kolonbyen-an José María Torres Caicedo an 1856 é pa sosyalis chilyen-an Francisco Bilbao, toulédé pròch di Lamennais.

Konsèp-a di roun Lanmérik laten ka opozé so kò à roun Lanmérik anglo-s sagson ké protéstan té roupran pa lantouraj-a di Napoléon III. An 1861, a o non di défans-a di sa péy-ya « laten », ki konsidéré kou kiltirèlman pròch di Lafrans-a, ki anprò-a voyé roun lèspédisyon di Mègsik annan roun kontègs di panlatinism.

Définisyon di Lanmérik laten

Listwè ké périmèt di Lanmérik laten

Lèsprésyon « Lanmérik laten » pouvé fika divèrsman konprann, menm si définisyon-an di périmèt ki ka korèsponn pa toujou prési, kou ka konsidéré asé jénéralman ki Lanmérik laten sa konstitchwé di 19 péy, listé ki anba, san enkli sistématikman Puerto Rico, ki « asosyé » o Létazini.

Péy ki enkli annan Lanmérik laten

Péy	Popilasyon	Sipèrfisi	Kapital	Pli gran lavil	Chèf di Léta
Larjantin	43,4 milyon	2 766 890 km2	Buenos Aires	Buenos Aires	Mauricio Macri
Bolivi	10,8 milyon	1 098 581 km2	Souk	Santa Cruz de la Sierra	Evo Morales
Brésil	206 milyon	8 547 877 km2	Brasilya	São Paulo	Michel Temer
Chili	16,6 milyon	756 950 km2	Santiago	Santiago	Sebastián Piñera
Kolonbi	48,4 milyon	1 141 748 km2	Bogota	Bogota	Juan Manuel Santos
Costa Rica	5 milyon	51 100 km2	San José	San José	Carlos Alvarado
Kiba	11,1 milyon	110 861 km2	La Havane	La Havane	Miguel Díaz-Canel
Lékwatò	16,2 milyon	283 560 km2	Quito	Guayaquil	Lenín Moreno
Gwatémala	14,3 milyon	108 890 km2	Gwatémala	Gwatémala	Jimmy Morales
Londiras	8,3 milyon	112 090 km2	Tegucigalpa	Tegucigalpa	Juan Orlando Hernández
Mègsik	119,7 milyon	1 972 550 km2	Mègsiko	Mègsiko	Enrique Peña Nieto
Nikaragwa	6,2 milyon	129 494 km2	Mannangwa	Mannangwa	Daniel Ortega
Pannanman	3,7 milyon	75 640 km2	Pannanman	Pannanman	Juan Carlos Varela
Paragwé	6,5 milyon	406 750 km2	Asuncion	Asuncion	Horacio Cartes
Pérou	30,4 milyon	1 285 220 km2	Lima	Lima	Martín Vizcarra
Répiblik donminiken	10 milyon	48 730 km2	Sen-Donmenng	Sen-Donmenng	Danilo Medina
Salvador	6,3 milyon	21 040 km2	San Salvador	San Salvador	Salvador Sánchez Cerén
Lourougwé	3,4 milyon	176 220 km2	Montevideo	Montevideo	Tabaré Vázquez
Vénézwéla	30,6 milyon	916 445 kmz	Karakas	Karakas	Nicolás Maduro
TOTAL	608,2 milyon	20 010 636 km2

Téritwè ki pafwè enkli annan Lanmérik laten

Péy	Popilasyon	Sipèrfisi	Kapital	Pli gran lavil	Chèf di Léta
Ayti	10,9 milyon	27 750 km2	Port-au-Prince	Port-au-Prince	Jovenel Moïse
Puerto Rico	4 milyon	8 870 km2	San Juan	San Juan	Donald Trump, gouvèlman Alejandro García Padilla. (N.B. : péy ki « asosyé » o Létazini)
Béliz	335 000	22 966 km2	Belmopan	Belize City	Colville Young

Démografi

Lenpòrtans di popilasyon-an

Lanng-yan an Lanmérik laten : an vèrt èspangnòl-a, an oranj potidjé é an blé fransé-a.

Péy di Lanmérik laten sa péplé di fason byen diféran, an partikilyé an tèrm di enpòrtans di popilasyon-an di chak péy. Ensi Brézil-a gan 220 milyon di zabitan ké Mègsik-a ka konté enpé pli di 119 milyon di zabitan, alò ki Lourougwé-a ka konté mwen di 4 milyon di zabitan. Dé péy ka posédé pli di 100 milyon di zabitan, Dé pli di 40 milyon, kat ròt ant 10 milyon ké 16 milyon, senk péy ka konté ant 5 ké 10 milyon di zabitan.

Lorijin di popilasyon-an

Popilasyon-an di Lanmérik laten sa égalman roumarkab pa divèrsité-a di so lorijin étnik-ya, pas kontinan-an - koté wonm-an aparèt bokou pli tardivman ki asou laplipa dé ròt kontinan - té wè rivé sigsésivman plizyò vag di pèpman di lorijin divèrs.

Popilasyon anmérendjen

Popilasyon anmérendjen-an sa isou di pèpman pré-kolonnyal. Sa popilasyon endjen-yan, orijinèr di Lazi, té masivman èstèrminen o moman di konkèt èspangnòl-a, an partikilyé o Mègsik, o kontak dé maladi ki vini di Léròp (tèl ki varyòl-a), okèl yé pa té pouvé opozé pyès défans natirèl.