Pannanman

Répiblik di Pannanman República de Panamá (es)



Lanng ofisyèl	Èspangnòl
Kapital	Pannanman
Siperfisi total	75 420 km²
Jantilé	Pannanméyen
Popilasyon total	3 753 142 zab. (2017)

Pannanman, an fòrm lonng répiblik di Pannanman (an èspangnòl : Panamá é República de Panamá), sa roun péy di 75 420 km2 ki sitchwé à èstrenmité sid-a di Lanmérik santral, asou lism-an di Pannanman. Li sa limitròf di Kosta Rika é di Lakolonbi, don li té ka fè ròtfwè pati. Péy-a sa péplé di 3 657 024 zabitan an 2015.

Kannal-a di menm non, kannal di Pannanman ròtfwè anmériken, sa jòdla roun sours majò di finansman pou Léta pannanméyen-an. Oun dé èspésifisité di péy asou plan politik-a sa ki li té rounonsé à ganyen roun larmé pwisan o profi di protègsyon di so anvironnman ; a osi péy-a don pli gran propòrsyon-an sa kouvri pa dé park natirèl nasyonnal.

Listwè

Kart di Pannanman.

Kristòf Kolon ka touché lakot pannanméyen-yan pannan so katriyenm vwèyèj, o kour dikèl li ka lonjé lakot-ya di Londiras jouk lism-an di Pannanman. 24 févriyé 1503, Kolonb ka fondé roun dé pronmyé létablisman èspangnòl an téritwè kontinantal, Santa María de Belen, ki ka lésé charj-a di sa dannyé pou so frè Bartolomé tandi ki li ka roupati pou Lèspangn ka doumandé di ranfò pou pourswiv kòlonnizasyon-an. Anvaysò èspangnòl-ya ka antré pa laswit-a an konfli ké Endjen-yan, é à laswit-a di plizyò atak vigtoryé dé Endjen, Santa María de Belen sa abandonnen pa so zabitan-yan ki ka anbarké yé pou Lèspangn.

Péryòd kolonbyen : 1821-1902

Pa Lagèr-ya di lendépandans ispanno-anmériken (1810-1825, Lakolonbi, ki entégré annan vis-rwèyèlté di Pérou (1542-1824), épi rataché à sa di Nouvèl-Grénad, ka séparé so kò di Lèspangn. Réjyon-an ka fè pati di Gran Kolonbi an 1821-1831.

Léta souvren di Pannanman (1855-1886) ka roudivini Départman di Pannanman (1886-1903), ki ka mété finisman à Lagèr dé Mi Jour(1899-1902).

Lendépandans an 1903 : répiblik di Pannanman

Alò ki Lakolonbi sa plonjé annan lagèr sivil-a, dé endépandantis ki soutni pa Létazini-ya ka déklaré lendépandans di Pannanman di Lakolonbi 3 novanm 1903. Navir-ya di lagèr anmériken ka ankré à l’abord dé lakot ka entèrdi tout lentèrvansyon di larmé kolonbyen-an. 18 novanm 1903, atè New York, sa siyen Trété Hay-Bunau-Varilla, ki ka fè di Pannanman roun protègtora.

Jéyografi

Zimaj satélit-a di Pannanman.

Pannanman sa roun péy di Lanmérik santral, ki antouré pa lanmè-a dé Karayb, loséyan Pasifik, Lakolonbi ké Costa Rica.

Pannanman sa travèrsé pa kannal-a di Pannanman. Sa péy ganyen roun sipèrfisi di anviron 75 420 km2, sa ki konparab à enpé mwen di dizyenm di sipèrfisi-a di Chili. Pannanman, pa so sitchwasyon annan lism-an ka lyannen Lanmérik di Nò ké Lanmérik di Sid, ka tchipé roun sitchwasyon èstratéjik.

Lags di kouminikasyon ké transpò

Kannal di Pannanman

Roun kannal entèroséyannik ki lonng di 79,6 km ki ka travèrsé péy-a, di Nò o Sid, ka pèrmèt di alé pa bato di loséyan Atlantik-a vya lanmè dé Karayb à loséyan Pasifik-a ké envèrsman, san kontòrnen Lanmérik di Sid pa Latè Difé o sid di Chili. Li ka ofri roun gen di tan konsidérab pou transpòrtò maritim-yan, trajé-a ki ka douré di lwit à dis lò.

Frontchè térès

Frontchè térès-ya sa di roun londjò total di 555 km

330 km ké Costa Rica
225 km ké Lakolonbi
- Trété Victoria-Vélez ka délimité frontchè térès-a ant Lakolonbi ké Pannanman.

Frontchè maritim

Pannanman sa benyen pa loséyan Atlantik-a o Nò é loséyan Pasifik-a o Sid. Londjò-a dé lakot-a di Pannanman sa di 2 490 km.

Trété Liévano-Boyd ka délimité frontchè maritim-an ant Lakolonbi ké Pannanman.

Kiltir

Èspangnòl-a sa linik lanng ofisyèl di péy, legs di kòlonnizasyon èspangnòl-a, mé roun pati enpòrtan di popilasyon-an ka métrizé égalman annglé-a, difèt dé lyannaj tré étrwè, an politik kou ékonnonmik, ki antrétni ké Létazini-ya. Èspangnòl-a konvèrti endijenn-yan ké katib afriken ké yé désandan o katolisism, jòdla òkò tré prézan. Soupannan de rès di rélijyon endijenn ké afriken toujou ka ègzisté. Pannanman ka konté ounlo dans di lorijin afriken.

Kòd

Pannanman gen pou kòd :

MP, soulon lis-a dé préfigs dé kòd OACI dé laéropò ;
.pa, soulon lis-a dé Entèrnèt TLD (donmenn di pronmyé nivèl) ;
PA soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), kòd alpha-2 ;
PA soulon lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik ;
PAN, soulon lis-a dé kòd péy di CIO ;
PAN, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, alpha-3 ;
PAN, soulon nòrm-an ISO 3166-1 alpha-3 (lis dé kòd péy) ;
PM soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-2.