Laljéri

Répiblik aljéryen démokratik ké popilèr الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية (ar) ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⴷⵣⴰⵢⵔⵉⵜ ⵜⴰⵎⴰⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ (ber)



Lanng ofisyèl	Arab (lanng nasyonnal é ofisyèl) Tanmazigt (lanng nasyonnal é ofisyèl) Arab aljéryen (lanng véyikilèr) Fransé (lingua franca)
Kapital	Laljèr
Siperfisi total	2 381 741 km²
Jantilé	Aljéryen
Popilasyon total	44 200 000 zab. (2018)

Laljéri (prounonsé [al.ʒe.ˈʁi] ; an arab الجزائ (al-Jazā'ir) ; é arab aljéryen : الدزاير (Dzayer), الجازاير (Djazaïr oben Jazayr) oben لدزاير (Ldzayer) ; an tanmazigt ké tifinag ⴷⵣⴰⵢⵔ (Dzayr)) sa roun péy di Lafrik di Nò ki ka fè pati di Magrèb é, dipi 1962, roun Léta ki nonmen an fòrm lonng répiblik aljéryen démokratik ké popilèr, abréjé an RADP (an arab الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية ; an tanmazigt ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴻⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⴷⵣⴰⵢⵔⵉⵜ, Tagduda tamegdayt taɣerfant tadzayrit).

An 2018, popilasyon aljéryen-an sa di 42,2 milyon di zabitan. So kapital, Laljèr, lavil-a ki pli péplé-a di péy sa sitchwé annan Nò-a, asou litoral méditérannéyen. Ké roun sipèrfisi di 2 381 741 km2, a an menm tan pli gran péy-a di Lafrik, di monn arab é di basen méditerranéyen. Li ka patajé pli di 6 385 km di frontchè térès, ké Tinizi-a bò nòlès, Nijèr bò sid lès, Mali-a bò sid lwès, Moritanni-a ké Saaara ògsidantal bò lwès, épi anfen Maròk bò nòlwès.

Jéyografi

Montangn annéjé an Kabili.

La Tadrart Rouj atè Djannet.

Laljéri-a sa péy-a ki pi étandou di kontinan afriken, men osi di monn arab é di pourtour méditérannéyen, so pati sid ki ka rouprézanté roun fragsyon notab di Saaara.

Rélyèf ké péyzaj

Tell : plenn litoral ké chenn kotché

Lokalizasyon jéyografik di Laljéri asou kontinan afriken-an.

Annan Nò-a di péy ké lonng di litoral méditérannéyen, ka étann sokò bann di Tell asou anviron 1 600 km, larj di 80 jouk 190 km. Li sa fòrmen di piti chenn di montangn : masif di Traras, mon di Tessala, Dahra, Djurdjura, masif di Titteri, Babors, mon-yan di Konstanten, anfen djebel Edough. Sa montangn-yan ka konstitchwé pati-a ki pli sèptantriyonnal-a di Latlas tellyen. Pwen kilminan-an di sa ansanm sa mon Lalla Khadîdja, annan sid-a di Djurdjura. Sa pik ka atenn 2 308 mèt di laltitid é sa roukouvri di lannèj pannan livè.

Latlas saaaryen

Latlas saaaryen ka prolonjé Rot Latlas maroken pa mon-yan di Ksour (2 236 mon djebel Aïssa), di djebel Amour (1 977 m bò Touilet Makna), di mon-yan di Ouled Naïl(1 577 m bò djebel Senalfa), di mon-yan di Zab (1 313 m bò djebel Mimouna), anfen pa Lorès annan so pati oryantal. Bò sid di Latlas saaaryen plizyò loazis ka konstitchwé sa ki nonmen « lapòrt di dézè ».

Listwè

Mozolé di Masinisa.

Medracen, atè Batna, roun di pli ansyen monnouman-yan di Laljéri (300 anv. J.-K.) ; i ka poté non-an di gangan-an di tout Bèrbèr-ya.

Laljéri-a, an rézon di so tradisyon di latè di lakéy ké miltip sivilizasyon ki travèrsé li, té érité di roun listwè ki rich toubonnman ki ka èsprimen sokò ké vèstij di lépòk ki varyé. A konran ki Lafrik, Lanméditérannen, Léròp ké Loryan ka marké di yé lenfliyans èspésifik chiminman istorik-a di Laljéri.

Pronmyé vèstij arkéyolojik ki notab sa di laj prélistorik é ka roumonté bò lépòk néyolitik, kou sa-ya di park nasyonnal di Tasili ki nou ka konsidéré kou mizé ké syèl louvri ki pi étandou annan monn-an.

Kiltir

Mòské Sidi Boumediene atè Tlemcen.

Kiltir aljéryen-an sa tré rich, varyé é tré ansyen, chak réjyon, chak lavil oben lowazis ka konstitchwé roun lèspas kiltirèl partikilyé. Kabili, Aurès, l'Algérois, Rot plato, valé di Mzab, Gourara, Hoggar, Saoura, Loranni sa chaken dé réjyon ké dé partikilarité kiltirèl é pafwè lengwistik.

Pronmyé mannifèstasyon kiltirèl asou téritwè-a di Laljéri atchwèl sa vyé di milyé di lannen, tèl fasinan témwangnaj di lar ripès di Tasili n'Ajjer, é pa tout bèl lédifis ki érijé toupannan listwè di sa bèl péy, ki ka rivé ké lartizanna ki toujou tré prézan épi richisim. Lar aljéryen ka rouflété chapit-ya di listwè ki sa péy pasé ké diféran lenfliyans-ya ki li té gen.

Kòd

Laljéri gen pou kòd :

DA, soulon lis-a di préfigs di kòd OACI di laéropò ;
7T, soulon lis-a di préfigs OACI di limatrikilasyon di laéronnèf ;
DZD, soulon kòd-a di lanmonnen (ISO 4217) ;
DZ, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis di kòd péy), kòd alpha-2 ;
DZA, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis di kòd péy), kòd alpha-3 ;
AG, soulon lis-a di kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-2 ;
ALG, annan lis-a di kòd péy di CIO ;
DA, soulon lis-a di préfigs di kòd OACI di laéropò ;
DZ, soulon lis-a di kòd entèrnasyonnal di plak minéralojik ;
.dz, soulon lis-a di Entèrnèt TLD (Donmenn di pronmyé nivèl),
DZA, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis di kòd péy), kòd alpha-3 ;
DZA, soulon lis-a di kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-3 ;