Létchopi

Répiblik fédéral démokratik di Létchopi የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ (am) YeItyopya Fédéralawi Dimokrasiyawi Ripeblik (am)



Lanng ofisyèl	Pa gen Anmarik-a sa lanng di travay di gouvèlman fédéral.
Kapital	Adis Abéba
Siperfisi total	1 127 127 km²
Jantilé	Étchopyen
Popilasyon total	108 386 391 zab. (2018)

Létchopi, an fòrm lonng Répiblik démokratik fédéral di Létchopi, an anmarik Ītyōṗṗyā, ኢትዮጵያ ké ye-Ītyōṗṗyā Fēdēralāwī Dīmōkrāsīyāwī Rīpeblīk, የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ, sa roun Léta di Kòrn-an di Lafrik. Létchopi ganyen frontchè ké Léritré (ansyen provens), Sonmali, Soudan, Soudan di Sid, Kénya épi répiblik di Djibouti. Dipi lendépandans-a di Léritré an 1993, Létchopi pa gen laksè ké lanmè. Péy-a sa roun di 5 pli rich péy di Lafrik.

Dézyenm péy di kontinan grémési so popilasyon, dèyè Nijérya, ké 108 386 391 zabitan, Létchopi sa nòvyenm péy di Lafrik pa so sipèrfisi (1 127 127 km2). Laplipa di so téritwè konstitchwé di rot plato, ki ka étann yékò di déprésyon di Dannakil bò −120 m jouk pik annéjé di mon Ras Dashan bò 4 543 m, péy-a ka posédé roun anvironnman tré divèrsifyé ki travèrsé pa sis zonn klimatik. Kapital-a Adis Abéba, sitchwé bò 2 400 m di laltitid, sa senkyenm kapital-a ki pi élvé annan monn-an.

Dénonminasyon

Nou pa djen konnèt lorijin di non « Létchopi ». So pi ansyen izaj ki atèsté ka roumonté jouk épopé d'Homère ; palò-a ka aparèt dé fwè annan Lilyad épi trwè fwè annan Lodisé. So itilizasyon pou dézignen rwéyonm d'Aksoum ka aparèt pou pronmyé fwè-a bò IVe syèk asou lenskripsyon d'Ezana ki ka anmòrfrézé traduit Habachat pa Aithiops(Αἰθίοψ) én grèk, ki ka signifyé « ké vizaj boulé ». Soulon La Chronique des rois d'Aksoum, oun manniskri ge'ez di XVIIe syèk, non-an Létchopi sa dérivé d'Ityopp'is, roun tiboug di Koush ki té fondé lavil-a d'Aksoum. Plin Ansyen-an té ka èspozé menm tradisyon ké « Æthiops, tiboug di Vilken ». Oun tonm ki atribiyé atè Ityopis sa montré bò di Aksoum.

Listwè

Nou ka idantifyé tchèk Léta ki endépandan asou détrwè pati di atchwèl téritwè-a di Létchopi dipi bò'd 3 000 lannen. Òbò VIIIe syèk anv. J.-K., nou ka konstaté fòrmasyon-an di rwéyonm D'mt, ki swivi pa patché ròt antité, san ki kontinwité-ya ka rété klè : rwéyonm d'Aksoum, rwéyonm zagwé-ya. Bò 1270 ka konstitchwé sokò rwéyonm solonmonnid-a, ki ké pourswiv sokò anba divèrs fòrm jouk lanpir-a di Létchopi, Gouvèlman militèr provizwè di Létchopi sosyalis, Répiblik popilèr démokratik di Létchopi ké atchwèl Répiblik fédéral démokratik di Létchopi.

Konstitisyon-an di 1994 ké lévolisyon iltéryò

Meles Zenawi, Pronmyé minis di Létchopi jouk an out 2012.

Di 1991 jouk 1995, péy-a sa dirijé pa roun gouvèlman di tranzisyon ki chajé di mennen Létchopi bò roun réjim démokratik. An 1992, Fron démokratik révolisyonnèr di pèp étchopyen (FDRPE) ka ranpòrté pronmyé lélèksyon miltiparti-ya di listwè péy-a é ka préparé roun Konstitisyon nòv. Lannen ki ka swiv, référandonm pou lendépandans di Léritré, ki éfèktchwé an akò ké FDRPE-a, ka wè viktwè-a di séparatis-ya. An 1994, lasanblé konstitchwan ka voté ratifikasyon-an di nouvèl Konstitisyon ki ka rantré an vigò an out 1995. Répiblik fédéral démokratik di Létchopi sa ofisyèlman proklanmen. Tranzisyon-an éfèktchwé sokò rapidman épi annan roun latmòsfè ki roulativman kalm.

Jéyografi

Jéyografi fizik

Di roun sipèrfisi di 1 137 000 km2, Létchopi ka sitchwé sokò ant 3°N ké 14°N ké ékidistans di lékwatò é di tropik di Kansèr. Sitchwé asou pati afriken-an di gran rift, ki ka abrité déprésyon-an di Afar annan pwen-an di kontraj di trwè plak tèktonnik épi ka drennen prensipal kour dilo di Kòrn-an di Lafrik, Létchopi ka dispozé di roun anvironnman ki soso divèrsifyé.

Topografi-a ka étann sokò ensi di dézè di Dannakil bò 120 m anba nivèl-a di lanmè bò pik annéjé di mon Ras Dashan ki ka kilminen bò 4 550 m. Rélyèf-a di péy-a ka konbinen rot plato (itou plato santral-a ki sitchwé bò roun laltitid ki ka varyé ant 1 800 ké 3 000 m), masif ké kannyonn ki èskarpé, réjyon vòlkannik, savann, zonn dézèrtik épi rot plenn ki vèrdwèyan.

Péy-a té èsploré ké kartografyé di 1838 jouk 1848 pa Antoine d'Abbadie.

Masif di Simyen – patrimwenn mondjal di UNESCO.
Kannyonn annan Nò di Tigré.
Chit di Nil blé bò di lak Tannan.
Savann annan park nasyonnal di Mago.
Volkan Erta Ale annan dézè Dannakil.
Montangn annan réjyon di Balé.