Kourou

koumin fransé di Lagwiyann

Kourou

Administrasyon
Péyi Lagwiyann (Lafrans)
Mèr François Ringuet
Démografi
Jantilé Kourousyen
Popilasyon 25 868 zab. (2014)
Dansité 12 zab./km²
Jéyografi
Altitid Min. 0 m – Mags. 141 m.
Siperfisi 2 160 km²

Kourou sa roun koumin fransé, sitchwé annan départman-an di Lagwiyann. Ké 25 189 zabitan an 2010, Kourou sa katriyenm koumin-an ki pli péplé-a di sa départman di lout-lanmè (DOM) dèyè Kayenn, Senloran ké Matouri.

Ròtfwè té konnèt pou so bangn, li sa atchwèlman sirtou répité pou abrité Sant èspasyal gwiyannen-an (SEG), lòkonmontiv ékonnonmik di tout Lagwiyann-an.

Jéyografi chanjé

 
Plan di koumin-an.

Koumin ki sitchwé o nò-lès di Lanmérik di Sid, asou litoral gwiyannen, Kourou sa lokalizé an bouchou-a di so flòv éponnim. Dèyè lavil-a ka trouvé yékò kat mon : Karapa, Paryakabo, montangn Kafé ké montangn Lonbard. Li sa parsoumen di trwè lak : Bwa Djab, Mari-Klèr, ké Bwa Choda. Anviron-yan sa roun mélanj di sanvann sèk ké inondé (sa dannyé aplé pripri), ensi ké danbwa tropikal. Li sa lokalizé à 60 km o nò-lwès di préfègtir di départman, Kayenn.

Klima chanjé

Klima di Kourou sa ékwatoryal imid ké alternans di sézon sèk ké imid : piti sézon-an dé lapli di mi-désanm à mars, piti sézon sèk an mars, gran sézon-an dé lapli di finisman mars à jwiyé, ké gran sézon sèk-a di jwiyé à mi-désanm. Plivyonmétri anniyèl mwayen sa di 3 000 mm, é lensolasyon-an pouvé atenn 2 200 lèr anniyèl-ya. Lannen 2003 té tré sèk an Lagwiyàn é an Lanmanzonni an jénéral ; sézon-an dé lapli té défisyan mé lannen pòstéryò-ya ka viré oun plivyonmétri annan mwayen-an, ka diminiyé léfè-ya di séchrès-a.

Fonn ké flòr-a chanjé

Kourou ki sa roun lavil nouvèl, ki konstrwi ké patché lèspas vèrt ké limòb ki pa ka dépasé trwè létaj-ya, fonn ké flòr anmanzonnyen-an sa souvan wè anvil, o kontrèr di ròt lavil gwiyannen pli irbannizé, don kapital-a, Kayenn.

Fonn di Kourou sa tré varyé é tipik di litoral anmanzonnyen : nou pouvé wè annan anviron-yan dé agouti, dé tatou, dé tapir di Brézil, dé pòképik brézilyen, dé kabya, dé pakira, dé tig lapousinnyen.

Listwè chanjé

Listwè-a di Kourou sa byen lonng é ka koumansé dé milyé di lannen anvan rivé-a dé Éropéyen. Anmérendjen-yan ki gen roun kiltir oral, li sa pratigman enposib di routrasé évenman antéryò-ya à kolonnizasyon-an. Menm apré, réjyon-an ki sa kolonnizé é abandonnen plizyò fwè pannan tout so listwè, sours-ya ka rété klèrsoumen, fragmantèr é ka kontrédi pafwè yé kò contredisent. Rar sasò-ya ki ka étidjé listwè-a di réjyon-an ka apiyé yé kò asou fouy arkéyolojik-ya é asou tchèk dokiman-yan di lépòk, don dé rési di vwayaj é dé dokiman ofisyèl ki rédijé pou laplipa annan lwentenn « Lanmétropòl ».

Péryòd prékolonbyen chanjé

 
Gravir di roun koupl kalinya

Anmérendjen-yan Kalinya té ka prédonminen annan réjyon-an anvan vini-a dé Fransé, jouk finisman-an di xviie syèk. Fouy arkéyolojik-ya ki mennen anvan konstrigsyon-an di baraj di Piti-So asou Sennmari, à tchèk kilomèt o nò di Kourou, té pèrmèt dékouvèrt-a di tras di prézans anmérendjen ki vyé di Dé mil lannen.

I ka ègzisté roun sit bò'd lavil-a, aplé « Ròch Gravé-ya » koté nou pouvé wè dé lègzanp di lar roupès anmérendjen. I ka sitchwé so à tchèk santenn di mèt di pyé di mon Karapa, dèyè zonn endistriyèl-a di Paryakabo ki nou ka travèrsé pou roujwenn pon-an di Kourou asou larout-a di Kayenn.

Koumansman di kolonnizasyon-an chanjé

An 1500, èsploratò èspangnòl-a Vicente Yañez Pinzon ka lonjé lakot gwiyannen-yan é ka pasé divan lanplasman atchwèl-a di Kourou. An 1645 Dé frè kapisen ka enstalé yé kò atè Kourou ké roun donmèstik. Frè-ya ka sèrvi di médjatò ké Anmérendjen Palikou-ya, ki sa alò an lagèr kont Fransé-ya. Sa lannen, piti létablisman-an sa ataké pa dé géryé palikou. Fò-a di Sépérou atè Kayenn gen rounso 25 wonm ; lò ranfò-ya (fò di 40 wonm) di Konpangni di Rouan di syò Poncet de Brétigny ka rivé, piti kolonni-a sa près désimen.

Bangn chanjé

 
Tour Dreyfus
 
Pik di tour-a.

Kourou ka sèrvi di lyé di dépòrtasyon : li sa roun pénitansyé ké vokasyon agrikòl, sa ki ka fè rouviv piti anmo-a. Fèrm di Kourou ka prodjwi zil-a di koko é ka abrité roun pòrchouri 200 pòr, ki ka sèrvi prensipalman à varyé nouritir-a ki bay o bangna é o pésonnèl pénitansyèr pas nou pa té pouvé fè voyé vyann-an dipi lanmétropòl-a.

Pénitansyé-a di Kourou, ki sitchwé asou Pwent dé Ròch, sa inogiré an 1856. Trwè bangn forèstché ka an dépann, à Paryakabo (jòdla zonn endistriyèl-a), ké lyé-di « Léyann » ké « Trwè-Karbé ». Roun chantché annan kartché-a di Pasoura ka tchipé trant bangna.

Sant èspasyal gwiyannen ké Léjyon étranjé chanjé

 
Ranp di lansman d’Ariane 5.

16 avril 1964-a, gouvèlman fransé-a ka désidé di enstalé oun baz èspasyal atè Lagwiyàn, é a ké konstrigsyon-an di baz-a, an 1965 ki Kourou, jouk lò-la senp vilaj, ké divini roun véritab lavil, benzwen-yan di Sant èspasyal gwiyannen (SEG) ka provoké roun vigouré krwasans démografik. Baz-a sa jéré konjwentman pa CNES-a (so propriyétèr), Arianespace ké Lajans èspasyal éropéyen-an.

Kiltir chanjé

 
Touloulou pannan gran parad di Kourou.

Médjatèk-a, oben « pol kiltirèl », di lavil-a, ki sitchwé asou lariv sid-a di lak Bwa Choda, ka abrité bibliyotèk minisipal-a, roun piti lasal di sinéma, oun lasal di lenfòrmatik ké roun lasal pou lèspozisyon di lar, ensi ki patché lasal koté ka déroulé yé kò dé kour pou timoun ké granmoun. I ka ègzisté égalman roun piti bibliyotèk asosyativ ki péyan dèyè lanméri-a, à koté di lakazèrn di lapolis. Kourou ka posédé égalman roun piti sinéma di Dé lasal, Urania, o kartché Simarouba.

Lafèt chanjé

Pli gran lévennman kiltirèl di lannen-an sa Kannanval-a. Chak dimanch pannan roun mwa anvan jou-a di Kannanval, nou pouvé wè dé défilé konpozé di 4 à 8 group di roun trantenn di kannanvalyé ki ka défilé asou lavénou dé Ròch. Jou menm-a di Kannanval, plizyò santenn di moun di tout Lagwiyann ké di Lézanti-ya ké alé atè Kourou wè gran parad-a, ki aplé « Gran Parad di Litoral », ki ka douré trwè lèr an plis. Tout lavil-a ka randé yé kò la : fanm-yan sa pli souvan-an dansò oben touloulou, wonm-yan ka dansé oben ka jwé di roun lenstriman di lanmizik, é timoun-yan ka dégizé an piti djab oben ka di roun lenstriman (pi souvan-an dé tanbou an plastik). Agséswèrman, atè Kourou nou ka éli Prens Vaval-a, tandi ki Kayennen-yan ka éli Lirwè Vaval-a ; yé ka annimen roun parti di parad-a annan yé lavil rèspègtiv.

Kilt chanjé

 
Légliz Sent Katrin.

Kilt krétchen katolik-a sa tré souvan majoritèr atè Kourou. Légliz katolik-a ka dispozé di Dé lyé di kilt : légliz Sainte-Catherine, ki sitchwé asou lavénou Charles-de-Gaulle o Vyé Bourg, ké légliz Notre-Dame, dèyè lanméri-a. I gen égalman roun légliz ékiminik asou lavénou di Lafrans, ensi ki roun sant ki dédjé o advantis di sétchenm jou.

Èspò chanjé

Èstad Bwa Choda, di 4 000 plas, ka sitchwé so kò asou lariv nò-a di lak éponnim ké roun kan d'antrennman à koté. Asou lariv-ya, nou ka trouvé osi lapisin piblik-a di lavil-a, dé kour di ténis ké roun boulodronm. O nò dsa bazé klòb ipik bò di lak Bwa Djab. I gen osi plizyò lékip di èspò notik, di lar marsyal, di latlétism...

Nòt ké référans chanjé

Wè osi chanjé