Lafrans : Diférans ant vèrsyon

Contenu supprimé Contenu ajouté
PouLagwiyann (kozman | kontribisyon)
Aucun résumé des modifications
PouLagwiyann (kozman | kontribisyon)
Aucun résumé des modifications
Lign 13 :
}}
 
'''Lafrans''', an fòrm lonng dipi 1875 la '''Répiblik fransèzfransé'''-a, sa roun létaLéta transkontinantal souvren, don téritwartéritwè métropoliten-an sa sitchwé an [[Éròp|Léròp]] di Lwès-a. Sa dannyé gen dé frontchèr térès ké Bèljik, Ligsanbou, Lanlmangn, Laswis, Litali, Lèspangn ké prensipoté-a di Landò é di Monnanko, é ka dispozé d'enpòrtan fasad maritim annan Latlantik-a, Lanmanch, lanmè di Nò ké Lanméditérannen. So téritwè iltramaren ka étann so kò annan loséyan Endjen-yan, Latlantik ké Pasifik ensi ki asou kontinan sid-anmériken-an, é gen dé frontchèr térès ké Brézil-a, Sourinanm-an ké Rwéyonm dé Péy-Ba.
 
Frwi di roun listwè politik lonng é mouvmanté, Lafrans sa roun répiblik konstitisyonèl initèr ki gen roun réjim sémi-prézidansyèl. Déviz-a di Répiblik-a sa dipi dipi 1875 « Libèrté, Égalité, Fratèrnité » ké so drapo sa konstitchwé dé trwa koulò nasyonnal (blé, blanng, rouj) dispozé an trwa bann vèrtikal d'égal larjò. So limn nasyonnal sa La Marseillaise, chanté patriyotik ki érité di Révolisyon fransé-a. So prensip sa : « gouvèlman di pèp, pa pèp-a é pou pèp-a ». Li gen pou kapital Pari é pou lanng ofisyèl-a fransé-a dipi 1539, à laplas-a di laten. So lanmonnen sa léro dipi 2002 annan majò parti-a di péy ké fran Pasifik-a annan so téritwè-ya di loséyan Pasifik.
Li gen dé frontyèr terès ké [[Bèljik]], [[Liksanbour (péyi)|Liksanbour]], [[Almagn]], [[Swis]], [[Itali]], [[Espagn]] ké prensipoté-ya di [[Andòr]] é di [[Monako]] é ka dispozé di enportant fasad maritim annan Atlantik, Lamanch, lanmè di Nò ké Méditérané-a. So téritwar iltramaren ka étann so kò andan sé loséyan [[Loséan Endyen|Endyen]], [[Loséan Atlantik|Atlantik]] ké [[Loséan Pasifik|Pasifik]] ensi ki asou [[Lanmérik di Sid|kontinan sid-anmériken]] é gen dé frontièr terès ké [[Brézil]] é [[Sourinam]] (dipi [[Lagwiyann]]) ké Rwayom di [[Péyi-Ba]].
 
== Jéyografi ==
=== Lokalizasyon, frontchèr ké sipèrfisi ===
Parti éropéyen-an di Lafrans sa aplé Lafrans métropoliten-an é sa sitchwé à lègstrenmité ògsidantal di Léròp. Li sa bòdé pa lanmè di Nò o nò, Lanmanch o nò-lwès, loséyan Atlantik à lwès-a épi lanmè Lanméditérannen o sid-lès. Li sa frontalyé di Bèljik-a é di Ligsanbou o nò-lès, Lanlmangn é di Laswis à lès-a ; di Litali é di Monnanko o sid-lwès é di Lèspangn é di Landò o sid-lwès.
 
Frontchèr-ya o sid é à lès-a di péy sa établi annan dé masif montangné, Pirennen-yan, Lézalp-ya ké Joura, frontchèr-a nò-lès pa ka apiyé so kò asou pyès éléman natirèl.
 
Lafrans métropoliten-an ka konprann plizyò zilé, notanman Kòrsika ké dé zilé kotché. Li sa konprann ant latitid-ya 42°19'46" N ké 51°5'47" N, ensi ki lonjitid-ya 4°46' O ké 8°14'42" E. So parti kontinantal ka étann so kò asou anviron 1 000 km di nò o sid é di lès an lwès.
 
Lafrans-a sa égalman konpozé di patché téritwè ki sitchwé an-dèrò di kontinan éropéyen, kouranman aplé Lafrans di lout-lanmè, ki ka pèrmèt li di fika prézan annan tout loséyan di monn sof loséyan Argtik.
 
Sa téritwè-ya gen dé èstati ki varyé annan ladministrasyon téritoryal-a di Lafrans é sa sitchwé :
 
* an [[Lanmérik di Nò]] : Sen-Pyèr-ké-Miklon ;
 
* an [[Lanmérik di Sid]] : [[Lagwiyann]] ;
 
* annan [[Lézanti]]-ya : Lagwadloup, Lanmantinik, Sen-Bartélémi ké Sen-Marten ;
 
* annan [[Loséan Pasifik|loséyan Pasifik]]-a : Nouvèl-Kalédonni, Polinézi fransé ké Walis-ké-Foutounan, ensi ki Klipèrton ;
 
* annan loséyan Endjen-an : Larégnon-an ké Mayòt, ensi ki Zilé Épars-ya, Larchipèl-a dé Kerguelen, Larchipèl-a dé Krozé ké zilé Sen-Pol ké Nouvèl-Anmstèrdanm ki ka fòrmen Latè ostral ké antargtik fransé (LOAF) ;
 
* an Lantargtik : Latè Adéli, égalman enkli annan LOAF.
 
Lafrans-a ka posédé dé frontchèr térès ké Brézil-a é Sourinanm-an atè Lagwiyann, ensi ké Péy-Ba vya parti fransé-a di Sen-Marten.
 
Londjò-a di litoral di Lafrans métropoliten-an sa di 5 853 km é di 15 945 km, Lout-lanmè enkli.
 
== Wè osi ==