|
== Rédjigsyon an katibaj ==
[[Fiché:Jean_baptiste_debret_-_ca%C3%A7ador_escravos.jpg|thumb|Chasò di katib anmérendjennativ anmériken, J-BK. Debret, b. 1820-30, Mizé di lar di Saw Polo, Brézil.]]
=== Katibaj entèrn, katibaj èstèrn ===
Katibaj entèrn-an pa lopozisyon àké katibaj èstèrn-an, ka karagtérizé so kòsokò pa rédjigsyon an katibaj dédi manm-yan di roun kouminoté (rélijyé, étatik, lignajèr oben ròt). Katibaj entèrn-an, pouvé fika asimilé àké katibaj pou dèt oben àké sa fòrm anmwendriki mwen rèd ki nou ka nonmen sèrvitid pou dèt, ka rézilté di posibilité-a di vandé so timoun-yan an katibaj, di vandé swé-menmswémenm so kò oben di fika rédjwi an sa kondisyon pou koz di dèt ensolvab. A contrario, katibaj èstèrn-an sa sala ki ganyen pou sours iltim lagèr-a. ÀSof lésèpsyon posib-apou dépèp Aztèk, i pa ka ègzisté pyès lègzanp di sosyété ki té ka pratiké katibaj entèrn-an san pratiké osi katibaj-a di lagèr. Katibaj entèrn-an sa donk pa roun kafè partikilyé doannan katibaj-a an jénéral. Ni Léròp krétchen-an, ni monn arabo- mouzoulman té ka pratiké katibaj entèrn-an. An révanchPakont, àannan lépòk prékolonnyal dédi trèt négriyé, Toulédétoulédé té ka konsidéré léjitim di pourvwè so kòsokò an katib anatè Lafrik.
=== Désizyon jidisyèr ===
Kod di Hammurabi (anviron - 1750 anv. J.-K.), tègs di lalwè babilonnyen, ka mansyonnen pou Lanmézopotanmi détchèk sangsyon jiridik ki ka kondjwimennen an katibaj kou répidjasyonréjè-ana di so paran pa roun timoun ki adoptéadòpté.
Anba Répiblik ronmen-an, sèrten zenfragsyon ka antrennen déchéyans-a dédi drwè sivik-ya (capitis deminutio maxima) : dézèrtò-ya ké sitwéyen ki dérobé yéyékò kò oké senns pouvé ensi fika vandé kou katib pa roun majistra, an dèrò di Ronm toutfwè. Anba Lanpir ronmen-an, kondannasyon oannan min (ad metalla) sa roun dédi penn-yan ki plité ka fè plis rédoutépè.
Atè Létazini, àpannan lépòk-a di katibaj, Nwè lib-ya pouvé fika kondannen àpou katibaj pou roun ansanm di zenfragsyon jiridik ki asé larj : lakéy-a di roun katib fijitif, fèt-a di rété asou téritwè-a di sèrten Léta, kou Virjini-a, roun lannen apré so lémansipasyon.
=== Sèrvitid-a pou dèt ===
Sèrvitid-a pou dèt ka rézilté di roun prosédou, ki pafwè ankadré jiridikman, ki té ka konsisté àdi akité so kòsokò di roun kréyans pa labandon-an di propriyété-a di swé àpou so kréyansyé. Frékanté parmi péyzan pov atényen-yan, oLi pwenté dimenm fika entèrdi pa Solon obò vieVIe syèk anv. J.-K., li ka konstitchwé roun dédi fòrm-yan di katibaj ki ka pèrsisté annan péryòd kontanporen-an.
== Soti di katibaj-a ==
| 