Kannanda : Diférans ant vèrsyon
Contenu supprimé Contenu ajouté
Aucun résumé des modifications |
|||
Lign 1 :
{{Péyi
| non gwiyanè = Kannanda
| non lokal = Canada (en)
| drapo
| armwari
| kart
| lanng ofisyèl =
| kapital
| siperfisi total = 9 984 670
| jantilé
| popilasyon total =
| lannen
}}
'''Kannanda''' [kanadɔ] oben [kanada] (an annglé : [ˈkænədə]) sa roun péy ki sitchwé annan pati sèptantriyonnal-a di [[Lanmérik di Nò]]. Monnarchi konstitisyonnèl fédéral ké réjim palmantèr, ki konpozé di dis provens ké trwè téritwè, péy-a sa ankadré à lès-a pa [[loséyan Atlantik]], o nò pa loséyan Argtik é à lwès pa loséyan Pasifik. Létazini-ya sa sèl péy frontalyé-a, o sid é o nò-lwès. Téritwè térès kannandjen-an ka étann so kò asou 10 milyon di kilonmèt karé, sa ki ka fè di li dézyenm péy-a ki pi vas-a o monn apré Larisi. An 2016, i ka konté anviron 36 milyon di zabitan é sa ensi 37e péy-a ki pi péplé-a di monn. Téritwè-a ka kontni pli di 31 700 lak, sa ki ka fè di Kannanda péy-a ki ka posédé parmi pi gran rézèrv-ya dilo dous di glòb. Lanng ofisyèl-ya o nivèl fédéral sa annglé-a ké fransé-a. Kapital fédéral-a sa Otawa é lanmonnen dolar kannandjen-an.
== Non di Kannanda ==
=== Létimoloji ===
Non-an di Kannanda ka provni di mo irokwè « kanata », « k » ka prounonsé so kò kou « g » ké « t » kou « d » (« vilaj », « létablisman » oben « latè »). An 1535, zabitan endijenn-yan di atchwèl lavil-a é réjyon di Kébèk té ka itilizé sa mo pou gidé navigatò bréton Jacques Cartier jouk vilaj di Èstadakonnen. Cartier té ka itilizé pa laswit mo-a « Kannanda » pou déziyen sa vilaj, mé osi pou ansanm-an dé latè di Donnacona (chèf di Èsadakonnen).
== Listwè ==
=== Péryòd prékolonbyen (anvan 1492) ===
==== Listwè jéyolojik ====
[[Fiché:Canada_geological_map.JPG|thumb|Kart jéyolojik di Kannanda, ké boukliyé kannandjen-an (plato loransyen an rouj), rot latè ki ka antouré bé-a d'Hudson, é o sid-lès provens-a di Grenville (bann bren) kè Apalach-ya (an blé).
Alò ki Panjé-a fika òkò ki roun imans téritwè, à lè paléyozoyk, fòrmasyon-an ké dévlopman-an di chenn-an di montangn dé Apalach ka koumansé dipi péryòd dévonnyen, i ganyen 410 milyon di lannen. Apré divizyon-an di Panjé-a an koumansman di lè mésozoyk, pati sèptantriyonnal-a di sala-a, Lorazi - (Lor)ansyen + Lér(azi), ka divizé so kò an 2 lò di péryòd jirasik-a. Pati ògsidantal-a té ka fòrmen sa ki ka divini plita Lanmérik di Nò é ka dérivé pannan plizyò milyon di lannen jouk so lanplasman atchwèl. Épi, fòrmasyon-an dé montangn roché ki té ka koumansé i gen 138 milyon di lannen lò di péryòd krétasé-a.
=== Di Konfédérasyon-an o lagèr mondjal (1867-1945) ===
[[Fiché:Canada_provinces_evolution.gif|thumb|Lévolisyon di Kannanda : di donminyon jouk jòdla.]]
Pa laswit di kowalisyon-an lò di Konférans di Charlottetown é di Konférans di Kébèk an 1864, ensi ki di Konfédérasyon di Lonn an 1866, Papa-ya di Konfédérasyon-an té ka antrouprann di inifyé trwè kòlonni-ya — Kannanda-Ini, Nouvèl-Lékòs ké Nouvèl-Brunswick — ki ka mennen ensi à kréyasyon-an di Dominion of Canada. Lak-ya di Lanmérik di Nò britannik di 1867 ka kréyé sa dominion anba non-an di Kannanda, ké kat provens distenk : Ontaryo, Kébèk, Nouvèl-Brunswick ké Nouvèl-Lékòs.
== Jéyografi ké klima ==
[[Fiché:Canada-satellite.jpg|thumb|Zimaj satélit di Kannanda. O nò di 60e paralèl, nou ka routrouvé toundra, danbwa boréyal-ya té ka préval asou boukliyé kannandjen-an alò ki pli o sid danbwa migs ké danbwa di féy sa prézan.]]
Kannanda ka tchipé majò pati-a di pòrsyon sèptantriyonnal-a di Lanmérik di Nò, ki ka étann so kò di loséyan Atlantik à lès jouk loséyan Pasifik à lwès, é o nò bò'd loséyan Argtik. I ka patajé roun frontchè térès koumen ké Létazini-ya o sid é rounòt ké sa menm péy o nò-lwès (ant Lalaska ké Yukon di menm ki nò-a di Lakolonbi-Britannik). I ka patajé osi roun frontchè maritim ké Lafrans (Sen-Pierre-ké-Miquelon) ké Dannmark (Growennlann). Dipi 1925, Kannanda ka réklanmen pòrsyon-an di Largtik ki ka étalé so kò ant méridjen-yan 60ºO et 141ºO ; sa réklanmasyon sa toutfwè pa fika roukonnèt inivèrsèlman. Létablisman ki pli nòrdik-a di Kannanda, é di monn, ka sitchwé so kò atè Alert (Nounavout), baz dé Fòs larmé kannandjen, o pik di Zilé d'Ellesmere (latitid 82,5ºN à 834 kilonmèt — 450 milles maren — di Pòl Nò). Kannanda sa pli gran péy-a di monn apré Larisi.
== Kiltir ==
Kiltir kannandjen-an sa enfliyansé pa kiltir-ya ké tradisyon annglé, fransé, irlandé, ékosé ké otogtonn, ensi ki pa kiltir anmériken-an an rézon di prògsimité-a é dé léchanj di kapital di moun ki ka ègzisté ant 2 péy-ya. Plizyò fòrm di médja é di divèrtisman anmériken sa popilèr é omniprézan o Kannanda. À lenvèrs-a, plizyò prodjwi é divèrtisman kannandjen ganyen rounlo sigsé atè Létazini é toupatou annan monn-an. Plizyò prodjwi kiltirèl sa atchwèlman jénéralman koumèrsyalizé bò'd roun marché nò-anmériken inifyé, oben roun marché global, byen ki sèrten réjyon ka konsèrvé yé èspésifisité. Notanman réjyon-an dé Maritim ki ka konsèrvé roun fòlklò o lè di kiltir sèlt irlandé é ékosé é ki, pa fèt-a menm, ka armonnizé so kò ké prensipal tré-a di kiltir-a di Lakadi é di Kébèk don fòlklò sa anpren di ritm galo-ronmen di Lagol sèltik-a.
== Nòt ké référans ==
==
[[fr:Canada]]
| |||