Bolivi : Diférans ant vèrsyon
Contenu supprimé Contenu ajouté
Aucun résumé des modifications |
Aucun résumé des modifications |
||
Lign 1 :
{{Péyi
| non gwiyanè = Léta
| non lokal = Estado Plurinacional de Bolivia (es)<br/>Bulibiya Mama llaqta (qu)<br/>Wuliwya Suyu (ay)<br/>Tetã Volívia (gn)
| drapo
| armwari
| kart
| lanng ofisyèl =
| kapital
| siperfisi total = 1 098 581
| jantilé
| popilasyon total =
| lannen
}}
'''Bolivi'''
Anvan
== Listwè ==
=== Péryòd prékolonbyen ===
Anvan konkèt èspangnòl-a, Zann-yan té abité pa rounlo kiltir, don pli enpòrtan-an té sèrtennman sivilizasyon di Tiahuanaco (osi ékri tiwanaku). O xve syèk, Enka-ya ka entégré roun pati di atchwèl Bolivi-a annan yé lanpir.
=== Kòlonnizasyon èspangnòl ===
Èspangnòl-ya ka dékouvri à yé rivé o xvie syèk, oun tré gran kantité di lajan(annan min-yan di Potosí). Bolivi-a fika dabò pati di vis-rwèyèlté di Pérou anvan di pasé anba kontròl-a di vis-rwèyèlté di Río de la Plata. Anvan rivé-a dé Èspangnòl, rotò-ya di Bolivi-a té péplé di politéys (rélijyon enka), épi sa dannyé-ya ka enpozé gradjwèlman katolisism-an. Jòdla, majorité-a di popilasyon-an sa katolik.
=== Lendépandans-a ké lè-a dé kodiyo (1825-1884) ===
Lalit-ya pou lendépandans-a ka koumansé an 1809 ké sala-a sa akéri an 1825, gras o larmé di Bolívar, an lonmaj dikèl Bolivi-a ka pran so non. Bolivi-a ké Pérou-a ka konstitchwé, anba non-an di Konfédérasyon pérouanno-bolivien, roun sèl péy pannan roun kour péryòd di tan (1836-1839). Kou Pérou-a, Chili-a, Mègsik, oben Kolonbi-a, péy-a ka fè apèl à Bours di Lonn pou finansé dé sosyété minyé. Bolivar ka nasyonnalizé pou senk milyon di pésos di min ki abandonnen, 2 out 1825, pou rouvandé li, é kréyé Potosi, La Paz and Peruvian Mining Association, ki ké fika likidé apré krach-a di désanm 1825 é gen pou ajan James Paroissien, médsen annglé é ofisyé bolivaris.
== Jéyografi ==
[[Fiché:Satellite_image_of_Bolivia_in_June_2002.jpg|thumb|Wè satélit di Bolivi-a, nou ka distengé Zann-yan à lwès ké salar d'Uyuni ké lak Titikaka.]]
[[Fiché:Salar_de_Uyuni,_Bolivia2.jpg|thumb|Salar d'Uyuni.]]
Bolivi-a sa konpozé di 2 réjyon jéyografik ki byen distenk. Lwès-a sa travèrsé pa 2 kòrdiyèr di loryantasyon nò-sid ki ka bòdé roun vas plato, l'Altiplano, a annan sa réjyon ki ka viv majò pati dé Bolivyen. Kòrdiyèr ògsidantal arid, ka abrité tchè pik majèstchwé kou Nevado Sajama ké so 6 542 mèt sa pwen kilminan-an di Bolivi-a. Rot plato-a sa bòdé o nò-lès pa kòrdiyèr Rwèyèl-a koté nou pwé admiré antrot Nevado Illimani ké Illampu é koté ka abrité so kò lavil di La Paz. Masif-ya di kòrdiyèr oryantal ka abrité dé valé imid é ka posédé dé kontfò ki roukouvri di danbwa.
=== Frontchè térès ===
* 3 400 km ké Brézil-a ;
* 900 km ké Pérou-a ;
* 861 km ké Chili-a ;
* 832 km ké Larjantin-an ;
* 750 km ké Paragwé-a.
=== Tip di péyzaj ===
Nou ka routrouvé an Bolivi péyzaj montangné-ya di kòrdiyèr-a dé Zann, mé osi dé péyzaj di plato di laltitid, ké l'Altiplano. O sid, « labankiz disèl » ka ofri roun péyzaj linèr. Nou ka dékouvri osi lagin, vòlkann ké kannyonn. Annan réjyon-an di Oriente, o nò-lès, roun péyzaj di plenn ka débouché asou danbwa anmanzonnyen-an, à frontchè-a ké Brézil-a.
=== Klima ===
Klima bolivyen-an sa sibtropikal : cho ké imid. Mé so kondisyon klimatik-ya sa varyé an rézon di laltitid divèrs. An rot laltitid, kou annan Zann-yan, klima sa frèt, sèk ké vanté alò ki an plenn li sa imid é pli dous. Tanpératir mwéyen anniyèl-ya ka sitchwé so kò ant 8 °C annan l'Altiplano é 26 °C annan plenn oryantal-ya koté yé ka varyé enpé tout o lonng di lannen-an.
== Kiltir ==
Kiltir bolivyen-an té fika fòrtman enfliyansé pa Quechuas, Aymaras, ensi ki pa kiltir-a di Lanmérik laten-an annan so ansanm.
Dévlopman kiltirèl-a sa divizé an trwè péryòd distenk : prékolonbyen, kòlonnyal ké répibliken. Di enpòrtan vèstij arkéyolojik, dé òrnman dilò é di lajan, dé monnouman di pyèr, dé séranmik, dé tisaj òkò prézan jòdla ka vini di plizyò kiltir prékolonbyen. Nou pouvé sité kou vèstij enpòrtan Tiwanaku oben Samaipata. Péy-a ka rougòrjé ròt sit ki difisil pou atenn é té fè lòbjè di enpé di lèsplorasyon arkéyolojik.
Èspò nasyonnal-a sa foutbòl, bébifout sa osi tré popilèr.
=== Lanmizik ===
Lanmizik bolivaryen sa rich ké varyé. Enstrouman-yan di lanmizik ki itilizé sa sicus(laflit di Pan), quena, tarkas ké quenacho(enstrouman ké van), charango (piti gita à dis kòrd) ké gita klasik ki mennen pa Èspangnòl-ya. Fò é otantik, lanmizik bolivaryen-an sa mwen fasil di lagsé ki byen ròt lanmizik di Lanmérik laten-an.
== Kòd ==
Bolivi-a gen pou kòd :
* .bo, soulon lis-a dé Entèrnèt TLD(Donmenn di pronmyé nivèl) ;
* BO, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), kòd alpha-2 ;
* BL, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-2 ;
* BOL, soulon nòrm-an ISO 3166-1 alpha-3 (lis dé péy) ;
* BOL, soulon lis-a dé kòd péy di CIO ;
* BOL, soulon lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik ;
* BOL, soulon lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an alpha-3 ;
* CP, soulon lis-a dé préfigs OACI di limatrikilasyon dé laéronnèf ;
* SL, soulon lis-a dé préfigs dé kòd OACI dé laéropò.
== Nòt ké référans ==
== Wè osi ==
[[fr:Bolivie]]
| |||