Bannzilé : Diférans ant vèrsyon

Contenu supprimé Contenu ajouté
PouLagwiyann (kozman | kontribisyon)
Aucun résumé des modifications
PouLagwiyann (kozman | kontribisyon)
Aucun résumé des modifications
Lign 1 :
[[Fiché:LocationCaribbean.png|thumb|Kart di ZantiyLézanti-ya (an vèrvèrt) andanannan [[KarayibKarayb]].]]
 
'''ZantiyLézanti'''-ya sa roun vas archipèllarchipèl ki réparti ant lanmè dé KarayibKarayb (GrannGran ZantiyLézanti ké Piti ZantiyLézanti), golfgòlf di [[Meksik]]Mègsik (keyslakot nò-lwès di FloridKiba), ké [[Loséan Atlantik|loséyan Atlantik]] (Bahamas ké Turques-éet-Caïques). ArchipèlLarchipèl-a ka forméfòrmen ounroun arklark di sèrk di 3 500 km di lonnglon, ki ka étann so kò dipi golfgòlf-a di MeksikMègsik dipi ([[Cuba]]Kiba) jouk larj di [[Vénézwéla]] (Kouraso ké Arouba). Li sa rouprézanté 235 830 km2 di latè ki émèrjé, pou 42 milyon di zabitan. Zonn ékonnonmik èskliziv (ZEE nòrmalman figsé à 200 mil dé kot) té étann à 350 mil an 2015 apré avi favorab-a di Lòrgannizasyon dé Nasyonzini.
 
(Curaçao ké Aruba). Yé ka rouprézanté 235 830 km2 di latè émerjé, pou 42 milyon di zabitan.
Popilasyon-an, di provnans divèrs, sa migs. Konpozé majoritèrman di moun di lorijin afriken é di métis kou atè Lajanmanyik oben an Ayti, li ka konprann osi ounlo endividi di lorijin éropéyen ké azyatik (notanman di anba-kontinan endjen é di Mwayen-Loryan). Tchèk rar sirvivan dé pronmyé otchipan di sa réjyon-yan, Anmérendjen-yan, sa toujou prézan, kou Karayb-ya atè zilé di Donminik-a.
 
== Lorijin di non ==
[[Fiché:Cantino_-_Americas.jpg|thumb|Pronmyé kart syantifik ki ka mansyonnen Lézanti-ya o pliryèl (Alberto Cantino, 1502, vizib atè Ferrare)
 
Non-an divèt vini di pòtidjè « ante-ilhas », ki ka signifyé « zilé-ya di anvan » (kontinan-an). Préfigs grèk-a άντι sa an léfè itilizé an jéyografi ké sans-a di divan, an fas, à koté (Cythère-Anticythère, Paros-Antiparos, Antipolis). Sa non sa dérivé di laten Antillia, oun zilé fantonm ki sitchwé à lwès di Lèspangn.
 
== Jéyografi ==
Lézanti-ya ka enséré yé kò annan roun vas ansanm, lèspas Karayb-a, don limit-ya pa fika klèrman défini.
 
Di menm fason-an, limit-ya di Lézanti-ya pouvé varyé soulon asèptasyon-yan dé péy : di ansanm-an dé zilé tropikal di lakot atlantik di Lanmérik, annan èstrik lark antiyé.
 
Osen di Lézanti-ya, nou pwé distengé :
 
* Piti Lézanti
Yé sa konstitchwé di roun chaplé di ti zilé di lorijin vòlkannik oben kalkèr, ki ka étann yé kò an lark di sèrk dipi zilé-ya à lès-a di Porto Rico jouk Lagrénad o sid. Answit sa alignman ka enkirv so kò bò'd lwès-a jouk zilé d'Arouba, bò di kontinan sid anmériken.
La osi, soulon asèptasyon-yan di chak péy, nou ka distengé osen dé Piti Lézanti :
** Zilé di Van ki pròch di limit-a ki ka séparé lanmè-a dé Karayb ké loséyan Atlantik : ant zilé Vyèrj (zilé Vyèrj britannik-ya, zilé Vyèrj dé Létazini ké zilé Vyèrj èspangnòl) o nò épi Trinidad (Trinité-ké-Tobago) o sid.
 
** zilé Anba-Van-an ka étann so kò lonng-an dé lakot nò di Lanmérik di Sid : di Arouba à Lwès-a à Larchipèl-a Los Testigos à Lès-a.
 
Péy anglo-sagson-yan ka préféré, pa lègzanp, oun délimitasyon nò-sid (Ladonminik ki ka apartni pafwè à roun-an oben ròt group-a) :
** zilé-ya di Van : parti sid di lark antiyé-a, ant Trinidad (Trinité-ké-Tobago) o sid ké Ladonminik o nò.
 
** zilé-ya Anba-Van-an : parti nò di lark di piti Lézanti-ya, ant Lagwadloup o sid atè zilé Vyèrj (zilé Vyèrj britannik, zilé Vyèrj dé Létazini ké zilé Vyèrj èspangnòl-ya) o Nò.
* Gran Lézanti
Yé ka enkli kat zilé-ya di Kiba, Lajanmanyik, Ispannyola (Ayti ké Répiblik donminiken-an) ké Porto Rico. Yé ka rouprézanté à yé sèl nèf dizyenm di sipèrfisi-a é di popilasyon total di Lézanti-ya.
* Karayb di Nò ki ka enkli Bahamas ké zilé Turques-et-Caïques.
 
* Zilé Kayman-yan (larchipèl britannik).
 
=== Téritwè ensilèr dé Karayb ===
[[Fiché:CaribbeanIslands.png|thumb|Kart dé diféran zilé di Lézanti-ya]]
 
== Listwè ==
=== Pèp prékolonbyen ===
[[Fiché:Carte_antilles_1843.jpg|thumb|Kart di Lézanti-ya an 1843.]]
 
Oun profizyon di kiltir distenk dévlopé so kò annan Lézanti-ya anvan rivé-a di Christophe Colomb an 1492. Yé ka distengé yé kò dé popilasyon kontinantal pa kiltir-a di mannyòk, dé èstil èspésifik pou travay-ya di bwa, dilò-a é di tumbaga(lalyaj dilò é di kwiv). Absans-a di gran larchitègtir di pyèr ka tranché ké labandans-a di piranmid à dégré ki nou pouvé trouvé an Lanmérik santral é annan Lézann-yan.
 
* Arawak
* Karayb oben Kalina
* Ciboney
* Taynos
 
== Jéyografi ==