Étazini : Diférans ant vèrsyon
Contenu supprimé Contenu ajouté
Aucun résumé des modifications |
Aucun résumé des modifications |
||
Lign 80 :
Anmériken-yan ka konsantré so kò asou litoral-ya, menm sa-ya dé Gran Lak. À lwès-a di 100e méridjen jouk litoral di Pasifik é an Lalaska, dansité-ya sa globalman fèb, sof an tchèk lavil ki izolé é an Kalifòrni. Sa dannyé sa Léta ki pli péplé-a dé Létazini é ka kontinwé di atiré fligs migratwè-ya ki entèrn é ègstèrn.
== Kiltir ké syans ==
[[Fiché:Liberty-statue-from-below.jpg|thumb|Èstati di Libèrté sa roun dé senbòl dé Létazini é di mannyè pli jénéral roun senbòl di libèrté, di démokrasi é di rèv anmériken.]]
Kiltir anmériken-an ganyen roun baz anglo-sagson, ki ka èspliké so kò pa lorijin istorik-ya di péy. Annglé-a sa lanng-an ki pli palé-a. Soupannan, lapò-ya di ròt kiltir ka kontribiyé à fè dé Létazini roun krézé kiltirèl :
* léritaj anmérendjen-an ka li so kò annan sèrten mo ké toponnim.
* lenfliyans ispannik-a sa fò an Kalifòrni, o Nouvèl-Mègsik é o Tègzas ensi ki annan plizyò gran lavil ayò (New York, Miyanmi an Florid, Hartford annan Connecticut).
* léritaj afriken-an bay à kiltir anmériken-an sirtou annan donmenn artistik-a, kou lanmizik, dans etc...
* lenfliyans fransé-a, mé sirtou akadjen, sa fò an Lalwizyann.
* imigran éropéyen-yan té égalman marké kiltir di péy.
=== Syans ké tègnik ===
[[Fiché:MIT_Dome_night1_Edit.jpg|thumb|MIT-a sa roun dé linivèrsité ki pli prèstijyé-ya o monn.]]
Dipi finisman-an di xixe syèk, Létazini-ya ka tchipé pronmyé ran mondjal-ya pou sasé syantifik-a ké linovasyon tègnik-ya. An 1876, Alexander Graham Bell ka dépozé roun brévè pou lenvansyon-an di téléfonn. Laboratwè-a di Thomas Edisonmet o pwen fonnograf-a, lanp ké lenkandésans é roun dé pronmyé kanméra. An koumansman di xxe syèk, lantroupriz-ya di Ransom E. Olds é d'Henry Ford ka èspérimanté di nouvèl fason di prodjwi véyikil otonmobil-ya. An 1903, frè Wright ka prosédé à roun dé pronmyé vòl an avyon.
=== Larchitègtir ===
[[Fiché:Sears_Tower_ss.jpg|thumb|Willis Tower atè Chikago té pli rot grat-syèl di monn di 1973 à 1998 é dé Létazini jouk 2013. Li sa jòdla ségon pli rot limòb di péy apré One World Trade Center atè New York.]]
Larchitègtir-a atè Létazini sa divèrs soulon réjyon-yan konstrwi so kò gras o lapò èstéryò-ya, ki pa té inikman annglé. Larchitègtir anmérendjen-an é lésé pa bokou di vèstij. Ké nésans-a dé Létazini, batiman piblik-ya sa enfliyansé pa Lantikité gréko-laten-an é ka rouflété lidéyal répiblliken-an. O xixe syèk ka sigsédé yé kò patché èstil tèl ki Greek Revival, néyo-gotik, City Beautiful, éklègtism, èstil Bèl-Lar, èstil vigtoryen ki ka rataché yé kò o tradisyon éropéyen.
=== Tchwizin ===
[[Fiché:Motherhood_and_apple_pie.jpg|thumb|Oun dèsè anmériken : tart o ponm (Apple pie).]]
Tchwizin anmériken-an sa à limaj-a di pèpman di péy, ki-lé-di divèrs é métisé. Toutfwè, prensipal lapò-ya sa anlman, olandé ké irlandé é sa enfliyans-ya ka pèrdiré jouk jòdla. Tchwizin anmérendjen-an ka konté égalman bokou : résèt tradisyonnèl dé Endjen di Lalabanma sa prézèrvé é protéjé kou roun pratrimwenn kiltirèl.
=== Èspò ===
[[Fiché:Cowboys_Stadium_field.jpg|thumb|AT&T Stadium o Tègzas ka kontni ki pli gran lékran jéyan-an di monn.]]
Dipi finisman-an di xixe syèk, bésbol-a konsidéré kou èspò nasyonnal-a dé Létazini, anvan di fika konkiransé épi égalé pa foutbòl anmériken-an. Konpétisyon otonmobil (Nascar), baskèt-bòl ké loké asou laglas sa ròt disiplin majò (annan sa lòrd) annan péy-a. Bògs-a ké kours-ya di chouval sa èspò endividjwèl ki pli swivi-ya, menm si li sa konkiransé pa gòlf-a. Foutbòl-a, ki aplé soccer atè Létazini, sa larjman pratiké pa jenn-yan ké lékip-ya d'anmatò. Ténis-a ké ròt èspò di plen lè sa égalman aprésyé.
== Nòt ké référans ==
| |||