Étazini : Diférans ant vèrsyon
Contenu supprimé Contenu ajouté
Aucun résumé des modifications |
Aucun résumé des modifications |
||
Lign 46 :
=== Révolisyon, lendépandans ké nouvèl lenstitisyon (1775-1800) ===
[[Fiché:Declaration_of_Independence_(1819),_by_John_Trumbull.jpg|thumb|Déklarasyon di lendépandans, pa John Trumbull.]]
Annan kouran-an dé lannen 1770, kolon anmériken-yan ka opozé yé kò di plis an plis à yé métropòl : Lonn ka roufizé yé latè endjen-yan ki sitchwé à lwès-a dé montangn Appalach. Tags-ya ké zenpo-ya sa ogmanté alò ki sijé anmériken-yan pa fika rouprézanté o Palman britannik-a. Sistenm-an di èsklizif-a ka lézé marchan-yan di lakot lès-a. Di nouvèl troup sa voyé an Lanmérik ké roun klima révolisyonnèr ka enstalé so kò an Nouvèl-Langlétè, atè Filadélfi épi an Virjini. An 1770, soda britannik-ya ka tiré asou maniféstan-yan (masak di Boston). An désanm 1773, kolon-yan ka détrwi roun kargézon dité (Boston Tea Party) : lagèr-a di lendépandans ka éklaté lannen-an ki ka swiv.
Ensirjé-ya ka voyé dé rouprézantan o Kongré kontinantal ki ka aprouvé déklarasyon-an di lendépandans dé Létazini 4 jwiyé 1776. Sa tègs, ésansyèlman rédijé pa Thomas Jefferson, ka proklanmen prensip-ya di libèrté, d’égalité é di drwè pou sasé-a di bonnò. Déklarasyon-an di lendépandans anmériken-an ka fondé osi pronmyé nasyon dékolonnizé-a di monn, byen ki annan roun pronmyé tan, Gran-Britangn ka roufizé di roukonnèt li.
=== Lélévasyon di péy o ran di lipèrpwisans atravè lagèr-ya (1917-1991) ===
[[Fiché:Lange-MigrantMother02.jpg|thumb|Manman migran, fotografi di Dorothea Lange (1936).]]
A véritabman Pronmyé Lagèr mondjal-a ki ka konsakré pwisans anmériken-an ; o xxe syèk, Létazini-ya ka divini pronmyé pwisans ékonnonmik, kiltirèl, politik ké militèr di monn. Dabò nét an koumansman di Pronmyé Lagèr mondjal-a, péy-a ka angajé so kò annan Trip-Tandé-a anba prézidans-a di Woodrow Wilson é ka antré an lagèr 6 avril 1917. Péy-a dè lò ka ranvèrsé rapò-a di fòrs annan konfli-a. Kongré-a dé Létazini ka roufizé di ratifyé trété-a di Versailles (1919) é di entégré Sosyété dé Nasyon, fidèl o prensip di lizolasyonnism-an. Ant-Dé-Lagèr sa dabò roun péryòd di prospérité matéryèl é di léfèrvésans kiltirèl aplé « Roaring Twenties »-ya. Fanm-yan épi Anmérendjen-yan ka òbténi drwè-a di vòt. A égalman tan-an di Prowibisyon-an é di miz an laplas-a di gran travay piblik pa divèrs prézidan (baraj Hoover ké pon-an di Golden Gate annan lannen-yan 1930 notanman).
=== Lépòk kontanporen ===
Dipi finisman-an di Lagèr frèt ké démantélman-an di Linyon sovyétik-a ant 1989 é 1991, Létazini-ya sa sèl lipèrpwisans-a annan monn-an. Péy-a ka angajé so kò annan réchofman-an dé rélasyon diplonmatik o Pròch-Loryan, é ka partisipé à Lagèr di Gòlf. Prézidans-a di Bill Clinton ké fika marké pa lagèr-ya di Yougoslavi, pa zafè Monica Lewinsky, lèsplozyon-an di bòbòl Entèrnèt ké roun krwasans ékonnonmik kontini.
An 2008, Barack Obama sa éli à prézidans-a é ka divini pronmyé Afro-Anmériken-an ki chèf-a di Léta anmériken. So politik ka tranché ké so prédésésò, notanman asou plan entéryò-a, koté li ka réysi à fè adòpté roub réfòrm di sistenm di santé, oun plan di roulans di lékonnonmi-a ké maryaj omosègswèl apré roun désizyon di Lakou siprenm-an. An 2010, gòlf-a di Mègsik ké laplaj-ya di Sid dé Létazini sa touché pa pir maré nwè-a ki péy-a konnèt à laswit-a di lèsplozyon-an di roun plat-fòrm pétrolyé di BP. Létazini-ya ka réyangajé militèrman so kò o Mwéyen-Loryan dè 2014 ké roun lagèr kont Léta islanmik an Lirak é an Siri ; Dé lannen plita, Donald Trump sa éli prézidan.
== Nòt ké référans ==
| |||