Lékwatò : Diférans ant vèrsyon
Contenu supprimé Contenu ajouté
Aucun résumé des modifications |
|||
Lign 1 :
{{Péyi
| non gwiyanè = Répiblik di
| non lokal = República del Ecuador (es)
| drapo
| armwari
| kart
| lanng ofisyèl =
| siperfisi total = 283 520▼
▲|kapital = [[Quito]]
| jantilé = Ékwatòryen
▲|siperfisi total = 283 520
▲|popilasyon total = 16 218 217
▲|lannen = [[2015]]
}}
'''Lékwatò''', an fòrm lonng '''répiblik di Lékwatò''', an èspangnòl Ecuador é República del Ecuador, sa roun péy di Lanmérik di Sid, ki frontalyé di Pérou o sid é à lwès di Lakolonbi o nò, ki benyen à lwès pa loséyan Pasifik-a. So zabitan-yan sa Ékwatòryen-yan. So sipèrfisi sa di 283 520 km2, ki patajé an trwè gran réjyon : lakot di Pasifik, koté ka trouvé so kò prensipal lavil-a di péy (Guayaquil), pati anden-an di péy, koté ka trouvé so kò kapital Kito, ké Lanmanzonni ékwatoryen, annan lès-a di péy. 2 pronmyé-ya di sa réjyon-yan ka konsantré ésansyèl-a di popilasyon-an é di lagtivité ékonnonmik-a di péy, tandi ki pati anmanzonnyen-an, ki mwen péplé, ka résélé dé rousours signifikativ an lidrokarbir, ensi ki roun byodivèrsité èstrenmman enpòrtan. À sa trwè réjyon kontinantal-ya, a pou ajouté roun réjyon ensilèr ki fòrmen pa zilé Galápagos-ya, ki sitchwé annan loséyan Pasifik-a à roun milyé di kilonmèt à lwès di lakot-a.
== Listwè ==
=== Listwè préyispannik ===
[[Fiché:Tolita-Tumaco_gold_figure_1st_century_BC.jpg|thumb|Ti-èstati an dilò, kiltir La Tolita / Tumaco, 100 anv. JK - 100)]]
Rès arkéyolojik-ya ki pli ansyen-yan ki trouvé an Lékwatò, ki ka korèsponn à Kiltir Valdivia, ka daté di katriyenm milénèr anv. JK é té fika trouvé annan provens-ya di Guayas é di Santa Elena. Ròt sit arkéyolojik té fika dékouvri asou lakot osi byen ki annan sierra ékwatòryen. Yé ka korèsponn à plizyò kiltir (Jama-Coaque, La Tolita, Machalilla, Chorrera, Manteño-Huancavilca, etc.). Malgré sa dékouvri, sa kiltir-ya ka rété mistéryé é nou ka dispozé di rélativman pa bokou di konnésans sèrten asou listwè-a di Lékwatò-a jouk xve syèk.
=== Péryòd répibliken ===
==== Listwè politik ====
[[Fiché:Quito-Palacio_Carondelet-01.jpg|thumb|Palè di Carondelet, rézidans di Prézidan di Répiblik-a, atè Kito.]]
Apré roun pronmyé proklanmasyon di lendépandans 10 out 1809 atè Kito (primer grito de independencia), dé lafrontman té ganyen lyé ant troup patriyòt ké group rwèyèl pannan 3 lannen, ki ka abouti à défèt définitiv-a dé ensirjé an désanm 1812 fas o troup èspangnòl ki koumandé pa maréchal Melchor de Aymerich y Villajuana, ki ké prézidé di nouvèl lodjans rwèyèl jouk 1822. 9 ògtòb 1820, Guayaquil ka soulvé so kò é ka libéré so kò dé troup èspangnòl. An difikilté fas o larmé rwèyèl ki ka tchenbé solidman Kito ké montangn-yan dé Zann, ensirjé-ya ka rousouvwè an févriyé 1821 ranfò di roun larmé ki voyé pa Simón Bolívar, anba koumandman d'Antonio José de Sucre.
== Jéyografi ==
[[Fiché:Carte_de_l%27%C3%89quateur_FR.png|thumb|Lavil-ya di Lékwatò.]]
[[Fiché:Ecuador_Rivers.png|thumb|Jéyografi fizik di Lékwatò (rò zilé Galápagos)]]
Sitchwé an Lanmérik di Sid, di pa ké ròt di kòrdiyèr-a dé Zann ki ka travèrsé péy-a di nò o sid, Lékwatò-a sa limité pa Pérou (o sid é à lès, lonng-an di roun frontchè di 1 420 km), Lakolonbi (o nò, ké roun frontchè lonng di 590 km), é di loséyan Pasifik-a (à lwès). Téritwè ékwatòryen-an ka konprann zilé Galápagos-ya.
== Kiltir ==
[[Fiché:Jmontalvo.jpg|thumb|Juan Montalvo, Ambato.]]
Lékwatò-a sa roun péy katolik koté nou ka palé èspangnòl-a é dé lanng anmérendjen (kou kichwa oben shuar). I ka ègzisté toutfwè roun sèrten konstras ant lè kiltirèl-a di réjyon-an di Costa é sa-a di Sierra.
Kiltir ékwatòryen-an sa marké pa konfliyans-a di kiltir èspangnòl-a, épi kriyòl, ké dé tradisyon di lorijin prékolonbyen ki fòrtman anrasinen. Asou plan mizikal-a pa lègzanp, lanmizik tradisyonnèl ékwatòryen ka itilizé osi byen dé enstrouman tradisyonnèl éropéyen kou tronpèt, gita-a oben lakórdéon ki dé enstrouman anden kou quena oben laflit di Pan. Sa kontré bay nésans à dé janr di lanmizik kou Pasacalle. Konpozitò kontanporen Luis Humberto Salgado ka enspiré so kò di sa lanmizik tradisyonnèl ékwatòryen-yan pou bokou di so zòv, don Senfonni ékwatòryen-an.
== Kòd ==
Lékwatò gen pou kòd :
* HC soulon lis-a dé préfigs OACI di limatrikilasyon dé laéronnèf ;
* ECU soulon :
** nòrm-an ISO 3166-1 alpha-3 (lis dé kòd péy),<br/>nòrm-an ISO 3166-1 (lis dé kòd péy), Lékwatò gen pou kòd alpha-2 EC,<br/>lis-a dé kòd entèrnasyonnal dé plak minéralojik, l'Équateur a pour code EC
** lis-a dé kòd péy di CIO
** lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, alpha-3
**lis-a dé kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, Lékwatò gen pou kòd alpha-2 EC,
== Nòt ké référans ==
== Wè osi ==
[[fr:Équateur (pays)]]
| |||